[1]* روز هفدهم این ماه- كه ماه ربیع الاول است- مطابق مشهور میان امامیه روز تولد پیغمبر اكرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم می باشد، یعنی روزی است كه برجسته ترین شخصیتهای عالم بشریت و ختم كننده طومار نبوت قدم در این جهان گذاشت. رسول اكرم علاوه بر جنبه وحی و رسالت، عالیترین نمونه فضایل اخلاقی و ملكات فاضله روحی بود؛ هدف رسالت و دعوت خویش را تكمیل و تتمیم اخلاق ستوده معرفی می نمود و می فرمود: بُعِثْتُ لاُِتـ- َمِّمَ مَكارِمَ الْأخْلاقِ [2]. از چیزهایی كه بسیار جالب توجه است و دانستن آن برای ما مسلمانان مفید است، سیره یعنی طرز رفتار و زندگی و معاشرت حضرت رسول است. ما مسلمانان همان طور كه غالبا از ماهیت دین خود بی خبریم، از احوال و تاریخ زندگانی آورنده آن نیز بی اطلاعیم و در میان ما كمتر كسی پیدا می شود كه كوچكترین اطلاع صحیحی از احوال پیغمبر خود داشته باشد. امیرالمؤمنین علی علیه السلام كه از طفولیت در دامن پیغمبر بزرگ شده بود و از همه مردم به احوال پیغمبر آگاهتر و از همه به آن حضرت مؤمن تر بود، می فرمود كه پیغمبر از همه مردم دست بازتر و پرجرأت تر و راستگوتر و خوش معاشرت تر بود.

اگر كسی ابتدائا به آن حضرت برخورد می نمود تحت تأثیر هیبتش واقع می شد، اما اگر كمی معاشرت می نمود علاقه مند و مجذوب می شد. پیغمبر در معاشرت حاضر نبود امتیازی برای خودش قائل شود و از كسی كه برای خودش از دیگران امتیازی قائل می شد خوشش نمی آمد. در خلال یكی از مسافرتها كه عده ای از یاران همراه بودند، بنا شد گوسفندی برای غذا آماده نمایند. یكی از اصحاب گفت: سر بریدن گوسفند با من. دیگری گفت: پوست كندن آن با من. سومی گفت: پختن آن با من. پیغمبر فرمود: گردآوردن هیزم با من. اصحاب عرض كردند: یا رسولَ اللّه! لازم نیست شما زحمت بكشید، ما خودمان انجام می دهیم. فرمود: می دانم شما انجام می دهید، لكن من كراهت دارم كه از شما امتیاز داشته باشم. خداوند خوش ندارد كه بنده اش را در میان عده ای از یاران، با امتیاز خاصی ببیند: اِنَّ اللّهَ یَكْرَهُ مِنْ عَبْدِهِ أنْ یَراهُ مُتَمَیِّزا بَیْنَ أصْحابِهِ [3]. لهذا شخصا به دنبال گردآوردن هیزم رفت و حاضر نمود. پیغمبر در كارهای شخصی اعتماد به غیر نمی كرد و دیگران را نیز از اتكاء به غیر نهی می كرد. روزی در یكی از مسافرتها از شتر فرود آمد و برای انجام مقدمات نماز روانه شد. پس از لحظه ای مراجعت كرد. اصحاب عرض كردند: یا رسول اللّه! چرا برگشتید، چه ضرورتی پیش آمده؟ فرمود: می روم شترم را عِقال نمایم، یعنی زانوهایش را ببندم. عرض كردند: این كه چیزی نیست، ما شتر تو را عقال می كنیم.

فرمود: هیچ گاه در كارها از مردم استمداد نكنید، هرچند برای یك قطعه مسواك باشد: لا یَسْتَعِنْ أحَدُكُمْ مِنْ غَیْرِهِ وَلَوْ بِقُضْمَةٍ مِنْ سِواكٍ [4]. پیغمبر در غیر اوقاتی كه مشغول موعظه یا انشاء خطابه بود یا آنكه وحی نازل می شد، متبسّم و بشّاش بود و با همه كس- حتی با كفار و مشركین- با خوشرویی رفتار می كرد، مسلمانان را امر می كرد كه با كفار و اشخاص خارج از دین نیز نهایت حسن معاشرت را داشته باشند. روی همین دستور پیغمبر بود كه علی علیه السلام روزی در ایام خلافت هنگام مسافرت به یك شخص ذِمّی- كه یا یهودی بود یا مسیحی- برخورد نمود. مرد ذمّی حضرت را نشناخت و گفت: ای بنده خدا كجا می روی؟ حضرت فرمود: به كوفه می روم، و به اتفاق یكدیگر راه افتادند و علی علیه السلام با نهایت حسن سلوك راه را طی می نمود تا به جایی رسیدند كه راه كوفه از مقصدی كه آن شخص داشت جدا می شد.

آن شخص راه خودش را پیش گرفت، علی نیز به همراه او روان شد. مرد ذمّی گفت:

تو كه می گفتی من به كوفه می روم، راه كوفه آن راه است. حضرت فرمود: می دانم.

گفت: پس چرا از این طرف آمدی؟ حضرت فرمود: شرط رفاقت این است كه انسان مقداری از راه را به مشایعت رفیقش برود و این دستوری است كه از ناحیه پیغمبر ما به ما رسیده. آن مرد با تعجب پرسید: آیا پیغمبر شما اینچنین دستوری داده؟ ! حضرت فرمود: بلی. گفت: بی شك این همه مردم كه از پیغمبر شما پیروی كرده اند، به واسطه همین افعال بزرگوارانه اش بوده و من تو را گواه می گیرم كه از این ساعت بر دین تو هستم. پیغمبر به تمام اصحابش به یك چشم نگاه می كرد، حتی آنكه در مجلس هیچ گاه یك نفر را طرف خطاب قرار نمی داد و تنها به او نگاه نمی كرد. حضرت صادق علیه السلام می فرمود: كانَ رَسولُ اللّهِ یَقْسِمُ لَحَظاتِهِ بَیْنَ أصْحابِهِ [5]یعنی پیغمبر نگاههای خویش را در میان یارانش تقسیم می نمود و به هر یك سهمی می داد. پیغمبر برتریهای نژادی و قومی را صریحا لغو نمود و فرمود: اَیُّهَا النّاسُ! كُلُّكُمْ مِنْ آدَمَ وَ آدَمُ مِنْ تُرابٍ، لا فَضْلَ لِعَرَبِیٍّ عَلی عَجَمِیٍّ اِلاّ بِالتَّقْوی [6]. هیچ كس بر هیچ كس برتری ندارد مگر به وسیله تقوا و پرهیزكاری. پیغمبر با آنكه در اواخر عمر نیروی نظامی بزرگی تشكیل داده بود و قدرت عظیمی به دست آورده بود و فرمانش در همه جزیره العرب و قسمتی از خارج جزیره العرب نفوذ عجیبی داشت، هرگز روش پادشاهان و جبابره را پیش نگرفت، با همه با نهایت تواضع و فروتنی رفتار می نمود، مخصوصا به فقرا و مساكین و ضعفا خیلی اظهار علاقه می كرد، با آنها می نشست، مریضانشان را عیادت می نمود، به تشییع جنازه شان حاضر می شد، شخصا به لباسهای خود وصله می زد و پارگیهای كفشش را می دوخت و به دست خودش از گوسفندش شیر می دوشید. علاوه بر قرآن كریم كه كلام خداست و بر آن حضرت وحی شده، كلمات و بیانات و خطبی از خود آن حضرت به عنوان موعظه و نصیحت یا بیان معارف صادر شده كه بی اختیار انسان را در برابر دانش و بینش آن حضرت خاضع می سازد: وَ اَلسَّلامُ عَلی مَنِ اِتَّبَعَ اَلْهُدی

---