بسم اللّه الرحمن الرحیم [1] غالبا مردم اگر یك چیز را بشنوند خوب است، خیال می كنند در همه وقت و همه جا خوب است و اگر بشنوند بد است، خیال می كنند در همه وقت و همه جا بد است و از این جهت است كه یك چیز را با نقطه مقابلش در برابر یكدیگر قرار می دهند و می پرسند: این خوب است یا آن؟ مثلا آیا سخن گفتن بهتر است یا سكوت كردن؟ آیا عزلت بهتر است یا معاشرت؟ آیا عفو بهتر است یا مجازات؟ آیا قیام و جهاد بهتر است یا سازش؟ بدیهی است كه هیچ یك از این سؤالات جواب مطلقی ندارد؛ یعنی نمی توان گفت به طور مطلق سخن گفتن بهتر است از خاموشی یا خاموشی بهتر است از سخن گفتن، زیرا موارد و شرایط مختلف است: در یك جا باید عفو كرد و در جای دیگر باید مجازات نمود، یك جا باید قیام و جهاد كرد و جای دیگر باید راه مسالمت پیش گرفت، یك جا باید لب به سخن گشود و یك جا باید خاموشی اختیار كرد. به قول سعدی: چون خوب و بد و باید و نباید امر مطلقی نیست و با شرایط و موارد و موقعیتها بستگی دارد، لازم ترین چیزها برای انسان در نظر گرفتن شرایط و زمانها و مكانها و موقعیتهاست، و اهمیت و عظمت اشخاص در تشخیص موقعیتها خوب ظاهر می شود. این روزها به مناسبت وقایع مربوط به شهادت حسین بن علی علیهماالسلام همه جا صحبت از نهضت و قیام حسینی است، نهضتی كه یكی از پرافتخارترین صفحات تاریخ بشری را تدوین كرده است، نهضتی كه دلها و عقلهای میلیونها افراد بشر را در چهارده قرن متوجه خود ساخته و تا اعماق قلبها نفوذ درخشانی نموده است. عجبا! این نهضت از طرف كسی بپا شد كه پدر بزرگوارش سالها طریق مسالمت و مدارا پیش گرفت و برادرش رسما با یكی از جبابره بزرگ جهان به نام معاویة بن ابی سفیان قرارداد صلح بست. راهی كه حسین بن علی علیه السلام با انقلاب و قیام و نهضت خویش پیمود و راهی كه علی بن ابی طالب و حسن بن علی علیهماالسلام از طریق مسالمت و مدارا پیمودند، همه به یك نقطه منته می شود. اگر نظری دقیق به تاریخ و جریان حوادث و اوضاع و احوال در دوره حیات هر یك از این بزرگواران بكنیم مطلب روشن می شود. طرز رفتار و عمل علی و آل علی علیهم السلام بهترین معرّف دستور موقعیت شناسی اسلام است و در عین حال معرّف اهمیت و عظمت و بزرگواری خود این بزرگواران است. بعد از وفات پیغمبر اكرم كه موضوع خلافت پیش آمد و زمینه برای از هم پاشیدگی جمعیت متشكل اسلام داشت فراهم می شد، آن كسانی كه سالها با پیغمبر در نبرد و ستیز بودند و عاقبت شكست خورده بودند، زمینه را برای خنثی كردن زحمات پیغمبر اكرم فراهم دیدند. لهذا ابوسفیان پدر معاویه و جد یزید بن معاویه كه دل پرخونی از اسلام داشت و بسیار مرد تیز هوش و با تجربه و جهان دیده ای بود، فكری اندیشید كه مقصود خویش را عملی سازد. رفت به خانه عباس عموی پیغمبر و شرحی راجع به این كه خلافت حق خاندان شماست و نبایداز خاندان شما بیرون برود صحبت كرد و گفت: اگر احتیاج به كمك نظامی باشد من از افراد و اتباعی كه در اختیار دارم تمام سرزمین مدینه را از افراد خودم پر خواهم كرد. ابوسفیان با این گفتارها عباس را موافق كرد و پس از آن به اتفاق عباس آمد به درِ خانه علی علیه السلام و عین آن گفتارها را تكرار كرد و علی را به شورش و انقلاب در مقابل دستگاه خلافت و مطالبه حق خود تحریص و ترغیب كرد. علی علیه السلام ضمیر ابوسفیان را خواند و دانست كه او [چه ] آرزوی پستی در دل و چه خیال شومی در سر دارد، او دلش به حال اسلام یا به حال خاندان هاشم نسوخته، مقصود و مطلوب او تفرق و تشتت حوزه اسلامی و از هم پاشیدگی مسلمین و در حقیقت انتقام گرفتن از پیغمبر اكرم است. این بود كه دست رد به سینه ابوسفیان زد و او را با این جمله ها مخاطب ساخت: شُقّوا أمْواجَ الْفِتَنِ بِسُفُنِ النَّجاةِ وَ عَرِّجوا عَنْ طَریقِ الْمُنافَرَةِ وَ ضَعوا تیجانَ الْ- مُفاخَرَةِ، أفْلَحَ مَنْ نَهَضَ بِجَناحٍ أوِ اسْتَسْلَمَ فَأراحَ [2]. ای ابوسفیان! هنگامی كه دریای فتنه می خروشد و امواج مهلك ایجاد می كند، باید با كشتی نجات سینه این موجها را شكافت و كشتی نشستگان را به ساحل نجات رسانید. در یك چنین موقعی باید كوشش كرد كه فتنه ها بخوابد و نباید كاری كرد كه زیادتر شود. طریق تفرّق و تنافر و تهییج احساسات نژادی و مفاخرات قومی را به كناری بگذارید. آن كس رستگار است كه یا با تجهیزات كافی و وسایل وافی قیام كند و یا تسلیم شود و خود و دیگران را راحت كند. تحریكات غرض آلود ابوسفیان مؤثر نشد و البته او خیال می كرد كه می تواند علی را كه دوره جوانی را طی می كند و موضوع حقِّ از بین رفته ای در جلو چشم دارد بفریبد و آبی گل آلود كند و نتیجه بگیرد. ولی علی علیه السلام روی حس موقعیت شناسی و مصلحت بینی، صلاح اسلام و مسلمین را در سكوت و مسالمت دید و حقا هم اگر آن روز جنگ داخلی شروع شده بود، در همان روزهای اول، اساسی كه به وسیله پیغمبر اكرم گسترده شده بود یكباره برچیده می شد. این بود موقعیت آن روز و طرز رفتار علی علیه السلام در آن روز. ولی بعدها چرخ زمانه برگشت و در اوضاع و احوال تغییراتی رخ داد، وضع مسلمین از لحاظ خارجی مستحكم شده بود ولی فساد از داخل به طرز مؤثر و ریشه كن كننده ای سر در آورده بود و موقعی رسید كه شخص علی علیه السلام مقاومت در مقابل طاغیان مسلمین را واجب دانست و همان طوری كه پیغمبر خبر داد در جمل و صفّین و نهروان با ناكثین و قاسطین و مارقین جنگید و در برابر سركشیهای آنها مردانه مقاومت كرد. در زمان خلافت یزید بن معاویه اوضاع و احوال صورت بی سابقه ای پیدا كرد.

شخص خلیفه وقت علاوه بر آن كه از جنبه شخصی مردی پست و فرومایه و فاسق بود، در سیاستی كه پیش گرفته بود رسما مردم را به طرف بی دینی سوق می داد و علیه اسلام و پیغمبر اسلام تظاهراتی می كرد. خلافت یزید بعد از خلافت بیست ساله معاویه بود كه روح دینی به تدریج در مردم رو به زوال و انعدام می رفت، آن شور و هیجان و شوق و ایمان و اطمینان مسلمین صدر اسلام كه یگانه وسیله پیشرفت و پیروزی آنها بود رو به سردی و افسردگی می رفت و یك رخوت و سستی عمومی پیدا شده بود. امام حسین علیه السلام در یك چنین موقعیتی قیام و جهاد، بلكه شهادت و قربانی دادن را واجب و لازم شمرد. شهادت و قربانی دادن امام حسین علیه السلام، آنهم با آن وضع فجیع و جانگداز، به منزله تكان سختی بود كه به پیكره خواب آلود آن روز جامعه اسلامی داده شد و به منزله بانگ بیدار باشی بود كه گوشها و هوشها را متوجه خطر بزرگی كه به مسلمین رو آورده بود نمود و حقا كار خود را كرد. از لحاظ روان شناسی ثابت شده كه تكانهای سخت كه به روحیه فرد وارد شود گاهی آثار عجیبی می دهد. ای بسا فلجها كه با ضربتهای سختی كه به روحیه افراد وارد كرده اند موجب تحریك عنیفی بر عضو شده و عضو را از فلج بیرون آورده اند و همچنین است رخوتها و سستیها و فلجهایی كه بر پیكر یك اجتماع وارد می شود و حوادث سخت و جانگدازی كه روحیه اجتماع را سخت تكان بدهد همان اثر تحریكاتی را دارد كه بر روحیه فرد وارد شود. به شهادت تاریخ، شهادت جانگداز ابا عبداللّه تأثیر عمیقی در روحیه مسلمین كرد و چشمها را از خواب بیدار كرد و همین امر موجب شد كه بعدها انقلابات و طغیانها علیه دستگاه خلافت اموی بپا شد و تا قرنها همین حادثه دلها را به هیجانمی آورد و افراد را علیه مظالم امویین برمی انگیخت تا بالاخره منجر به انقراض خلافت و حكومت نكبت بار اموی شد. علی بن ابی طالب و فرزند ارجمندش ابا عبداللّه هر دو از یك نقشه اصلی پیروی می كردند و یك هدف داشتند و آن عبارت بود از حفظ شوكت اسلام و تعقیب هدف پیغمبر اكرم. این نقشه را خود پیغمبر به صورتی و علی به صورت دیگر و حسین بن علی به صورت سومی عمل كردند. وَ اَلسَّلامُ عَلی مَنِ اِتَّبَعَ اَلْهُدی [

---