[1] وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ اَلْأُمُورِ [2]. یكی از صفاتی كه هم عقل آن را می ستاید و هم كتاب آسمانی ما قرآن مجید آن را مدح و ستایش كرده، صفت صبر است. كلمه «صبر» چون زیاد در محاورات استعمال می شود و روزی نیست كه انسان چند بار آن را به زبان نیاورد یا از زبان دیگری نشنود خیال می كند معنایش را می داند یعنی آن معنایی را كه مورد تمجید عقل و اخلاق و دین است می داند و حال آن كه اشتباه است و كمتر كسی است كه صبر را به معنای محمود خود درك كرده باشد و آن را تمجید كند، و متأسفانه می بینیم كه غالبا مردم معنای دیگری را به نام صبر در نظر می گیرند كه قابل ستایش نیست و آن را می ستایند. این گونه اشتباهات یعنی اشتباه در معنای صفات حمیده، بسیار واقع می شود و بسیار هم گران تمام می شود. درست مثل این است كه مریض دوای موجب صحت و عافیت خود را با دوای دیگری كه صددرصد زیان آور است و مرضش را تشدید می كند اشتباه نماید. در امراض جسمانی این گونه اشتباهات به ندرت واقع می شود ولی در امراض روحانی چون سر و كار با امور غیر حسی است بسیار واقع می شود و بر عهده پزشكان روحی است كه این اشتباهات را رفع كنند. برای نمونه اشتباهات و اشتباه كاری هایی كه واقع شده، به ذكر چند مورد تاریخی می پردازم: در جنگ صفّین كه در حدود یك سال و نیم بین اتباع امیرالمؤمنین علی علیه السلامو اتباع معاویة بن ابی سفیان جنگ خونین بر پا بود، آخرالامر كار به حكمیت كشید و در وقتی كه لشكر معاویه نزدیك بود شكست قطعی بخورند پیشنهاد حكمیت كردند و امیرالمؤمنین علیه السلام شخصا با حكمیت مخالف بود ولی عده زیادی از اصحاب امام با این كار نظر موافق دادند و ایستادگی كردند و علی علیه السلام اجبارا رضا داد. بعد از قرار حكمیت عده ای از زهدمآبانِ اصحاب علی- كه بعدها به نام «خوارج» نامیده شدند و بیش از همه در امر حكمیت اصرار كرده بودند- معتقد شدند كه اصلا قرار حكمیت بر خلاف شریعت است بلكه عِدل كفر است، زیرا معنای حكمیت این است كه دو نفر بشر بنشینند و رأی بدهند و بین دیگران حكم كنند و به نصّ قرآن مجید حكم منحصر به خداست: إِنِ اَلْحُكْمُ إِلاّ لِلّهِ [3]*آن كس كه بین بندگان خدا حكم می كند فقط خداست. این جمعیت از عمل سابق خود توبه و استغفار كردند و هر كسی را هم كه به این عمل رضا داده بود مجبور به استغفار می كردند و شعار خود را این جمله قرار دادند: «لا حُكْمَ اِلاّ لِلّهِ» و آمدند پیش مولای متقیان و گفتند: تو نیز باید اعتراف به گناه بكنی و استغفار كنی. حضرت فرمود: اولا من به حكمیت رضا ندادم و شما بودید كه مرا مجبور كردید، و ثانیا حكمیت كفر نیست و بدعت و برخلاف شریعت هم نیست، هیچ مانعی ندارد كه یك نفر یا دو نفر بین بندگان خدا طبق دستور خدا و قرآن حكم كنند، و این كه شما می گویید «لا حُكْمَ اِلاّ لِلّهِ» صحیح است و من هم قبول دارم كه تشریع و تقنین به دست خداست، لكنكَلِمَةُ حَقٍّ یُرادُ بِهَا الْباطِلُ [4]این كلمه، كلمه حقی است كه معنای باطلی از آن قصد شده است. این جمله یعنی جمله «كَلِمَةُ حَقٍّ یُرادُ بِهَا الْباطِلُ» كه اول بار علی علیه السلام ادا فرمود، بعدها به صورت ضرب المثل درآمد و در مطلق موارد اشتباه كاری های لفظی آورده می شود. جمله «لا حُكْمَ اِلاّ لِلّهِ» از آن به بعد شعار خوارج شد و چه خونها كه بعدها تحت عنوان همین شعار و همین مغلطه كاری ریخته شد و شهادت شخص امیرالمؤمنین علیه السلام به دست عبدالرحمن بن ملجم واقع شد كه از همین خوارج بود و هنگامی هم كه ضربت را وارد آورد همین شعار را داد، و فریاد كرد كه: لا حُكْمَ اِلاّ لِلّهِ [5]. خونهای زیادی از خودشان در این راه ریخته شد. این مغلطه كاری خونها ریخت و خانمانها بر باد داد و آوارگیها و بیچارگیها آورد. البته عده كمی بودند كه می فهمیدند مغلطه می كنند ولی مسلّما عده زیادتری در اشتباه فرو رفته بودند. نمونه دیگری از مغلطه هایی كه در معنای كلمه ها و جمله ها شده به عرض می رسانم. شخصی آمد خدمت امام صادق علیه السلام و عرض كرد: آیا این حدیث صحیح است كه اِذا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ ما شِئْتَ؟ همین كه به امام معرفت پیدا كردی هر چه می خواهی عمل كن. فرمود: بلی، صحیح است. گفت: وَ اِنْ زَنی وَ اِنْ سَرَقَ. . . هر عملی ولو زنا، سرقت، شرب خمر؟ ! باز نمونه دیگری ذكر می كنم. در قرآن مجید هست كه: وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ اِقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَی اَلْأُخْری فَقاتِلُوا اَلَّتِی تَبْغِی حَتّی تَفِی ءَ إِلی أَمْرِ اَللّهِ [6]. در این آیه موضوع جنگهای داخلی مسلمین پیش بینی شده و تكلیف مسلمین در این حال بیان شده و خلاصه این كه اگر جنگ داخلی شروع شد، در درجه اول به اصلاح میان آنها بپردازید و اگر امكان پذیر نشد، آن دسته ای را كه سركشی می كند بكوبید. از طرفی در موقعی كه مسجد مدینه را می ساختند و اصحاب پیغمبر مشغول آوردن سنگ بودند و شخص رسول اكرم نیز در این عمل شركت كرده بود، عمّار یاسر- كه یكی از یاران جلیل القدر رسول اكرم است- زیاد به خودش زحمت می داد. پیغمبر در آنجا درباره عمّار فرمود: تَقْتُلُكَ الْفِئَةُ الْباغِیَةُكه البته اشاره به مضمون آیه قرآن است. از این گونه مغلطه كاری ها در تاریخ زیاد است [7]و اینها را به عنوان شاهد و نمونه آوردم كه معلوم شود مغلطه كاری در معانی الفاظ تا چه اندازه بشر را بیچاره می كند. این مغلطه ها بشر را در فكر، گمراه و اگر جنبه عملی داشته باشد در عمل بیچاره می كند. تحقیقا یكی از علل مهم فساد اخلاق، تفسیرهای كج و غلطی است كه از مفاهیم اخلاقی و اجتماعی خود به خود می شود و این تفسیرهای كج و غلط در همه زمانها و در میان همه طبقات وجود داشته و دارد. شما نظری به طبقه به اصطلاح متقدّم و متدین بكنید، یك سلسله كلمات و جمله ها از قبیل كلمات زهد و تقوا و ترك دنیا را می بینید كه به زبان می آورند، و نظری هم به طبقه به اصطلاح متجدد بكنید، یك سلسله كلمات دیگر از قبیل حریت و آزادی و پیشروی و تجدد و كهنه پرستی می بینید. وقتی كه دقیق می شوید می بینید كه هم آن دسته كلمات مقدس نورانی مذهبی را مسخ كرده و هم این دسته كلمات و لغات اجتماعی و علمی را. آن دسته در زیر پرده آن كلمات، تنبلی و لاقیدی را اشاعه می دهند و این دسته فساد اخلاق را. كلمه «صبر» یكی از آن كلماتی است كه این بلا بر سرش آمده. صبر در قرآن مجید یك معنا دارد و در نظر مردم عامی معنای دیگری. صبر در قرآن به معنای مقاومت و ایستادگی در برابر انواع شداید و مشكلات است ولی در قاموس مردم عامی به معنای دست روی دست گذاشتن و به انتظار نشستن است. صبر در قرآن جنبه مثبت دارد و اراده و نیرو می خواهد ولی در نظر مردم عادی جنبه منفی دارد، زیرا از خود دفاع نكردن و تسلیم حوادث شدن مظهر بی ارادگی و سستی است. در سوره آل عمران، آیات 146- 148 می فرماید: وَ كَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ كَثِیرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ فِی سَبِیلِ اَللّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اِسْتَكانُوا وَ اَللّهُ یُحِبُّ اَلصّابِرِینَ. `وَ ما كانَ قَوْلَهُمْ إِلاّ أَنْ قالُوا رَبَّنَا اِغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ إِسْرافَنا فِی أَمْرِنا وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ اُنْصُرْنا عَلَی اَلْقَوْمِ اَلْكافِرِینَ. `فَآتاهُمُ اَللّهُ ثَوابَ اَلدُّنْیا وَ حُسْنَ ثَوابِ اَلْآخِرَةِ وَ اَللّهُ یُحِبُّ اَلْمُحْسِنِینَ . قرآن مجید در اینجا صبر را به معنای ثبات و پایداری آورده و نتیجه آن را فتح و ظفر بیان كرده. این رباعی به علی علیه السلام منسوب است: در سوره انعام خطاب به پیغمبر می فرماید: وَ لَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلی ما كُذِّبُوا. . . [9] صبر و استقامت آن بود كه پیغمبر اكرم صلی الله علیه وآله به خرج داد. واقعه ابا عبداللّه علیه السلام نمونه كامل درس صبر قرآن بود، نمونه كامل اراده و تصمیم و استقامت بود. حوادثی كه كوهها را متلاشی می كرد آن حضرت را نتوانست از جا بكند. وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ اَلْأُمُورِ [10]. و السلام علیكم و رحمة الله و بركاته

---