كارهایی كه ما به آنها كار اخلاقی می گوییم، می بینیم فرقشان با كار عادی این است كه قابل ستایش و آفرین و تحسین اند. به عبارت دیگر بشر برای این گونه كارها ارزش قائل است. تفاوت كار اخلاقی با كار طبیعی در این است كه كار اخلاقی در وجدان هر بشری دارای ارزش است، یعنی یك كار ارزشمند و گرانبهاست و بشر برای خود این كار قیمت قائل است؛ آن قیمتی هم كه برایش قائل است نه از نوع قیمت و ارزشی است كه برای كار یك كارگر قائل است كه ارزش مادی به اصطلاح ایجاد می كند و استحقاق مبلغی پول یا كالا در مقابل كار خودش پیدا می كند، بلكه یك نوع ارزشِ مافوق این ارزشهاست كه با پول و كالای مادی قابل تقویم نیست.

آن سربازی كه جان خودش را فدای دیگران می كند، كارش كار باارزشی است ولی ارزش آن از نوع ارزشهای مادی نیست كه مثلاً بگوییم فلان عمله كارش ساعتی بیست و پنج تومان ارزش دارد، معمار هشتاد تومان، مهندس صد و پنجاه تومان، آن دیگری پانصدتومان، و خیلی بالا باشد مثلاً می گویند فلان كس آمد چاه نفت را خاموش كرد و برای هر ساعت كارش پنج هزار تومان ارزش قائل بودند؛ بالاخره قابل تقویم به ارزشهای مادی است. كارهای اخلاقی در ذهن و وجدان بشر دارای ارزش و قیمت است، گرانبهاست ولی نوع ارزشش با ارزشهای مادی- مقیاس را هراندازه بالا بگیرید- متفاوت است. آن یك ارزش دیگری است، ارزشی است مافوق ارزشهای مادی. قضایایی كه از علی علیه السلام نقل كردیم، قابل این نیست كه بگوییم این كار علی را حساب بكنید ببینید چند میلیون تومان یا چند میلیارد دلار قیمت دارد. این با تومان و دلار قابلتقویم نیست. البته ارزش و قیمت دارد ولی نوع ارزشش اساسا با این ارزشها متفاوت است. بعد از آنكه ثابت شد كه در میان كارهای انسان یك سلسله كارها هست دارای ارزش و قیمت، آنهم نوعی ارزش كه با ارزشهای مادی متفاوت است، قهرا این سؤال پیش می آید كه توجیه این ارزشها چگونه است؟ یعنی با چه فلسفه ای، با چه مكتبی می توانیم این ارزشها و قیمتها را برای كارهای اخلاقی بشر توجیه بكنیم؟ به عبارت دیگر كدام مكتب می تواند ارزش اخلاقی كار بشر را تفسیر و توجیه و تأیید كند؟ آیا همه مكتبها قادرند این گونه كارها را توجیه كنند؟ خود مكتب قادر است؟ همه مكتبها قادر نیستند. اكنون نمی خواهم این مطلب را بسط بدهم. این را عرض كردم برای اینكه از حالا ذهن شما آماده باشد برای این مطلب كه ارزشهای اخلاقی را كدام مكتب از مكتبها می تواند توجیه كند و كدام مكتب قادر به توجیه نیست.

مكتبهایی كه قادر به توجیه نیستند بعضی صراحت دارند، به روی خودشان می آورند، خجالت هم نمی كشند، انكار می كنند و می گویند: اصلاً اخلاق حرف مفت است، كار اخلاقی انجام دادن از ساده دلی است، آدم عاقل دنبال كار اخلاقی نمی رود، دنبال خوشی و لذت می رود، جز سود و لذت هیچ چیز دیگری در عالمْ منطقی نیست. باز این خوب است، بالاخره می گوید من مكتبی دارم كه نتیجه اش همین است. ولی پاره ای از مكتبها، جهان بینی شان، فلسفه و اساس فكرشان همین نتیجه را می دهد یعنی به همین جا می رسد، اما به روی خودشان نمی آورند بلكه برعكس می گویند: ما هم به ارزشهای اخلاقی قائل هستیم و برای انسانیت ارزش قائلیم. ولی با كدام مكتب؟ ! اینها با آن اساسی كه تو چیدی جور در نمی آید. به هر حال ما بعدا روی این مطلب بحث می كنیم. حال می پردازیم به مثالهای دیگر برای اخلاقی بودن بعضی از كارها.