شخصی آمد خدمت امام صادق علیه السلام و عرض كرد: به چه دلیل من به وجود خدا اعتقاد پیدا كنم؟ امام از راه تحلیل وجدانی وارد شد، فرمود: هیچ اتفاق افتاده كه سوار كشتی شده باشی؟ گفت: بله. فرمود: و هیچ اتفاق افتاده كه باد تندی بوزد و دریا فوق العاده متلاطم بشود (و شاید این تعبیر هم باشد كه كشتی شكسته باشد) به طوری كه از همه چیز مأیوس شده باشی؟ گفت: اتفاقا پیش آمده. فرمود: در همان وقت هیچ احساس كردی كه قدرتی وجود دارد كه اگر بخواهد، تو را نجات می دهد؟ گفت: بله. فرمود: او همان خداست. آن وقتی كه تو از تمام اسباب و علل و عوامل بریده شوی، این وجدان توست كه خواه ناخواه نمی گذارد تو مأیوس باشی.

چون واقعا چنین چیزی در وجدان تو هست، حكم می كند كه هست. . . [1]وقتی مشیّتش بر انجام كاری تعلق بگیرد، سلسله اسباب و مسبّبات در مقابل آن چیزی نیست. این نظریه كه نظریه «وجدان» بود یك نظریه خاصی است و تكیه اش بر عاطفه یا اراده و یا عقل نیست، تكیه اش تنها بر وجدان است. آیا این نظریه قابل انتقاد هست یا نه؟

---