وَ ما خَلَقْتُ اَلْجِنَّ وَ اَلْإِنْسَ إِلاّ لِیَعْبُدُونِ [1]. یكی از نظریات در مورد اعمال اخلاقی بشر، نظریه «پرستش» است. می گویند آن سلسله از اعمال بشر كه با افعال طبیعی [متفاوت است [2]] و همه افراد بشر آن كارها را تقدیس و ستایش می كنند و شرافتمندانه و انسانی و مافوق كارهای طبیعی می خوانند، از مقوله پرستش هستند. در نظریات سابق كه قبلاً عرض كردیم، روشن شد كه بعضی این گونه افعال را از نوع عاطفه و محبت می دانند و بعضی از نوع عقل و دانش و فهم و بعضی از نوع اراده قوی و بعضی ندای وجدان انسان و بعضی از مقوله زیبایی. حال عرض می كنم یك نظریه دیگر هم درباره طبیعت این گونه كارهای مقدس بشری هست و آن این است كه این كارها از مقوله پرستش است، از مقوله عبادت خداست ولی عبادتی ناآگاهانه. مثلاً آن كسی كه اعمال اخلاقی را از نوع زیبایی می دانست می گفت چون زیبایی منحصر به زیبایی محسوس نیست و زیبایی معقول هم زیبایی است، آن كه كار اخلاقی می كند جمال و زیبایی عقلی كار اخلاقی را احساس می كند و این جمال و زیبایی او را به سوی خود می كشد، همچنان كه زشتی كار غیر اخلاقی و ضد اخلاقی او را از آن متنفر می كند؛ در كارهای اخلاقی جاذبه ای است از نوع جاذبه زیبایی، و در كارهای ضد اخلاقی دافعه ای است از نوع دافعه های ضد زیبایی. ولی این نظریه، نظریه عجیبی است و آن این است: كسی كه كار اخلاقی می كند، حتی آن كس كه در شعور آگاه خودش خدا را نمی شناسد و به وجود خدا اعتراف ندارد و یا فرضا اعتراف دارد ولی در شعور آگاه خودش این كار را برای رضای خدا انجام نمی دهد و با این كار خداپرستی نمی كند، كار اخلاقی او یك نوع خداپرستی و پرستش ناآگاهانه است.

---

[1] - . ذاریات/56

[2] - . [افتادگی از نوار است. ]