علیهماالسلام امام صادق فرمود (در تحف العقول است) : وَ لا تَكُنْ فَظّا غَلیظا یَكْرَهُ النّاسُ قُرْبَكَ وَ لاتَكُنْ واهِنا یُحَقِّرُكَ مَنْ عَرَفَكَ [1]در معاشرت با مردم میانه رو باش؛ نه آن جور خشن و تندخو و بد اخلاق و بد برخورد باش كه مردم از نزدیك شدن به تو خوششان نیاید، و نه آنقدر واهن یعنی ضعیف باش كه هركس با تو برخورد می كند تو را تحقیر كند. مؤمن نباید كاری بكند كه در نظر دیگران تحقیر بشود. در وسائل از علی علیه السلام نقل می كند: لِیَجْتَمِعْ فی قَلْبِكَ الاِْفْتِقارُ اِلَی النّاسِ وَ الاِْسْتِغْناءُ عَنْهُمْ در آنِ واحد در قلب خودت باید دو حس متضاد را داشته باشی: من به مردم محتاجم، من از مردم بی نیازم. در چه خودم را محتاج فرض كنم و در چه بی نیاز؟ فرمود: آن وقت كه با مردم برخورد می كنی، سخن می گویی، به روی بی اعتنایی نباش، حرفهای تند و خشن و گوشه دار و زخم دار و خاردار به مردم نگو؛ نگو گور پدر مردم، هركه هرچه می خواهد بگوید؛ سخنت نرم و ملایم باشد. اینجا فرض كن من محتاج آنهایم: یَكونُ افْتِقارُكَ اِلَیْهِمْ فی لینِ كَلامِكَ وَ حُسْنِ بِشْرِكَ، وَ یَكونُ اسْتِغْناؤُكَ عَنْهُمْ فی نَزاهَةِ عِرْضِكَ وَ بَقاءِ عِزِّكَ [2]. اما آنجا كه پای عِرض و حیثیت و آبرو و عزت در میان است، بگو من به فلك هم احتیاج ندارم. آنجا كه عزتت می خواهد خدشه دار بشود، باید فرضت بر این باشد كه من به فلك هم احتیاجی ندارم. در نهج البلاغه است: ما اَحْسَنَ تَواضُعَ الاَْغْنِیاءِ لِلْفُقَراءِ طَلَبا لِما عِنْدَ اللّهِ، وَ اَحْسَنُ مِنْهُ تیهُ الْفُقَراءِ عَلَی الاَْغْنِیاءِ اتِّكالاً عَلَی اللّهِ [3]. چقدر زیباست كه ثروتمند در مقابل فقیر متواضع و فروتن باشد و خودش را كوچك كند به خاطر رضای حق، و از آن زیباتر بی اعتنایی فقراست نسبت به اغنیا به خاطر اعتماد به حق. (چقدر زیباست كه غنی در مقابل فقیر متواضع باشد و چقدر زیباتر است كه فقیر به غنی بی اعتنا، و توكلش به خدا باشد. ) در دعای ابوحمزه می خوانیم: اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذی وَكَلَنی اِلَیْهِ فَاَكْرَمَنی وَ لَمْ یَكِلْنی اِلَی النّاسِ فَیُهینونی [4]. چقدر من باید خدا را شكر كنم كه مرا به خودش واگذار كرد و خودش مرا محترم كرد و محتاج مردم نكرد كه خوارم كنند. باز در نهج البلاغه است (جمله های خیلی عجیب و پرمعنایی است) : قَدْرُ الرَّجُلِ عَلی قَدْرِ هِمَّتِهِ قدر و اندازه هركسی همان قدر و اندازه همتش است، هرچه همت دارد اندازه اش همان است وَ شَجاعَتُهُ عَلی قَدْرِ اَ نَ- فَتِهِ و شجاعت هركسی به اندازه حس مردانگی اوست. شجاعت غیر از زور بازوست. شجاعت قوّت قلب است نه زور بازو، نقطه مقابل جُبن و تهوّر است، یعنی نترس بودن و در عین حال بی احتیاط نبودن. شجاعت هركس به آن اندازه است كه روح مردانگی در روحش باشد، وَ عِفَّتُهُ عَلی قَدْرِ غیرَتِهِ [5](این جمله خیلی عجیب است) : پاكدامنی هركس به اندازه غیرتش است؛ یعنی آدمهایی كه عفت ندارند، مردانی كه بی عفت اند، بی غیرت اند. آدم بی عفت كه نسبت به ناموس دیگران عفت ندارد، اگر خودش نسبت به ناموس خودش غیرت می داشت محال بود كه عفت نداشته باشد. هرجا كه شما آدم ناپاك و بی عفتی پیدا كردید، بدانید كه حس غیرت نسبت به ناموس خودش هم در او مرده است. و لذا در جای دیگر می فرماید: ما زَنی غَیورٌ قَطُّ [6]هرگز یك آدم باغیرت زنا نمی كند. هركه زنا كرده بی غیرت بوده و در واقع خودش هم چندان اهمیتی نمی داده كه دیگری با ناموسش زنا كند. باز كلام ایشان است در همان نامه ای كه به امام حسن نوشته اند: لاتَكُنْ عَبْدَ غَیْرِكَ وَ قَدْ جَعَلَكَ اللّهُ حُرّا [7]پسرم! هرگز در دنیا بنده كسی مباش، زیرا خدا تو را آزاد آفریده است. در اعلامیه حقوق بشر كه فرانسویها منتشر كردند، آن جمله طلایی اش كه این اعلامیه با آن شروع می شود این است: «خدا انسانها را آزاد آفریده است» .

امیرالمؤمنین در هزار و دویست سال قبل از آنها فرمود: لاتَكُنْ عَبْدَ غَیْرِكَ وَ قَدْ جَعَلَكَ اللّهُ حُرّا هرگز بنده كسی مباش، زیرا خدای متعال تو را آزاد آفریده است. حال كم كم به شرح و تفسیر اینها بپردازیم.

---