وَ فِی اَلْأَرْضِ آیاتٌ لِلْمُوقِنِینَ. `وَ فِی أَنْفُسِكُمْ أَ فَلا تُبْصِرُونَ [1]. بحث در اطراف این مطلب بود كه در اخلاق اسلامی یك موضوع است كه می توان آن را پایه و محور همه تعلیمات اخلاقی اسلامی قرار داد و تا آنجا كه ما تفحص كرده ایم، در مآثر اسلامی روی هیچ موضوعی به عنوان پایه و محور به اندازه این موضوع تكیه نشده است و آن اصل كرامت نفس است. در شب گذشته از آیات و روایات به قدر كافی برای شما خواندم. عرض شد در اسلام به كرامت و عزت نفس، به محترم شمردن نفس بسیار اهمیت داده می شود، آنهم با كلمه «نفس» مثل: اَكْرِمْ نَفْسَكَ عَنْ كُلِّ دَنِیَّةٍ [2]یا: مَنْ كَرُمَت عَلَیْهِ نَفْسُهُ هانَتْ عَلَیْهِ شَهَواتُهُ [3]كه كلام امیرالمؤمنین علی علیه السلام است: آن كه در خود احساس كرامت و بزرگواری بكند، در جان خود احساس بزرگواری بكند، مخالفت با شهوات حیوانی برای او آسان است. نقطه مقابل، حدیثی است از امام هادی (سلام اللّه علیه) ، می فرماید: مَنْ هانَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ فَلاتَأْمَنْ شَرَّهُ [4]اگر كسی خودش در نزد خودش خوار بشود، اگر كسی احساس بزرگواری را در خودش از دست بدهد، یعنی خود را به عنوان یك موجود بزرگوار حس نكند- و به تعبیری امروزی نزدیك به این تعبیر- كسی كه در روح خودش احساس شخصیت اخلاقی و معنوی نكند، از شر او بترس، از شر او ایمن مباش.

برحسب كلام امیرالمؤمنین اگر كسی در روح خود احساس شرافت و بزرگواری بكند، برای او شهوترانی و دنبال هوای نفس رفتن كار منفوری است و نرفتنش كاری آسان [و برحسب كلام امام هادی علیه السلام ] برعكس، آن كسی كه این احساس در او نیست و در خود احساس نمی كند كه من كسی هستم، شخصیتی هستم، شرافتی دارم، بزرگواری ای دارم، آن كسی كه این احساس را باخت همه چیز را باخته است، فلا تَأْمَنْ شَرَّهُ.

---

[1] - . ذاریات/20 و 21

[2] - . غرر الحكم و درر الكلم، فصل دوم، ص 124، حدیث 202

[3] - . نهج البلاغه، حكمت 441، ص 1293

[4] - . تحف العقول با ترجمه، ص 512، حدیث 14