پس چه باید كرد كه براستی اخلاق بشر اخلاق انسانی باشد، اخلاقی بر پایه انسانیت و آدمیت باشد، یعنی واقعا «خودی» از میان برود؟ این را هم بگویم كه در اسلام، خودی از میان رفتنِ به آن معنا نیست ولی توسعه خودی و توسعه شخصیت هست اما به آن گونه كه شخصیت انسانی با شخصیت همه عالَم یكی می شود. تا این مقدار شخصیت هست؛ تا آن حدی كه این شخصیت، رقیق و لطیف و جهانی می شود. اما آن جور مبارزه با خودی كه جنبه منفی داشته باشد [در اسلام وجود ندارد. ] این «خود» معنی اش محدودیت یعنی مرز قائل شدن است. انسان یك مرزی قائل می شود و همیشه می خواهد بیرون مرز را فدای داخل مرز بكند. این خودی است، و با خودی دو جور می شود مبارزه كرد: یكی اینكه خودی را ضعیف كنیم، از بین ببریم، همان كاری كه هندیها و بوداییها می كردند و كم و بیش در بین بعضی از مسلمانها هم رایج بود. این از نظر اسلام غلط است. دیگر اینكه مرز خودی را توسعه بدهیم تا آنجا كه شامل همه انسانها بشود و تا آنجا كه شامل همه موجودات عالم بشود، یعنی دایره ای بشود به شعاع بی نهایت و دیگر بیرون مرز چیزی باقی نماند. این، در عین حال مبارزه منفی هم نیست. و لذا در اسلام در عین اینكه با خودی مبارزه شده است، حفظ حقوق و حدود خود و دفاع از خود واجب است.

سخنرانی ای كه در سال گذشته راجع به «كرامت نفس» كردم پیرامون یك نوع حفظ خودی بود، اما حفظ خودی ای كه رذایل اخلاقی از آن برنمی خیزد. در اسلام عینا مطلب از این قرار است و خودی توسعه پیدا كرده. محیط اخلاق اسلامی محدود به افراد یا خاك معین نیست، مرز قائل نیست حتی برای مسلمان و غیر مسلمان؛ یعنی این جور نیست كه داخل مرز اسلام تجاوز را جایز نداند ولی بیرون این مرز تجاوز را لازم بداند. اسلام تجاوز و ظلم را نسبت به غیر مسلمان هم جایز نمی داند. البته مجازات را جایز می داند (مسلمان و غیرمسلمان هركدام به نسبت خودشان) ولی تجاوز غیر از مجازات است.