.

گاهی عشق- مثل آنچه كه در عرفان و تصوف و در غزلیات عرفانی ما هست- تنها ارزش انسانی می شود: «جلوه ای كرد رخش دید ملك عشق نداشت» و یا:

دیگر، تمام ارزشهای دیگر حتی عقل [نادیده گرفته می شوند. ] عرفا كه گرایششان به ارزش عشق است، اصلاً گرایش ضد عقل دارند و رسماً با عقل مبارزه می كنند. حافظ می گوید:

می خواهد بگوید فقط و فقط عارف با مركب عشق، به عرفان حق می رسد. در چند بیت بعد می گوید:

مخاطبش در این بیت، بوعلی سیناست كه در آخر اشارات [سخن از عشق گفته است. ] پس، از نظر اینها اساساً انسان و انسانیت عبارت از عشق می شود و عقل به دلیل اینكه عقال و پای بند است، بكلی محكوم می شود.

یك وقت هم می بینید تنها ارزش، می شود ارزش عقل و فكر. انسان می گوید این حرفها چیست، اینها همه خیالات است. بوعلی سینا گاهی در بین صحبتهایش می گوید: این حرفها اشبه به خیالات صوفیه است، باید با مركب عقل جلو رفت.

اینها ارزشهای گوناگونی است كه در بشر وجود دارد: عقل، عشق، محبت، عدالت، خدمت، عبادت، آزادی و انواع دیگر ارزشها. حال كدام انسان، انسان كامل است؟ او كه فقط عابد محض است؟ او كه فقط آزاده ی محض است؟ او كه فقط عاشق محض است؟ او كه فقط عاقل محض است؟ نه، هیچ كدام انسان كامل نیست. انسان كامل آن انسانی است كه «همه ی این ارزشها» «در حد اعلی » و «هماهنگ با یكدیگر» در او رشد كرده باشد. علی علیه السلام چنین انسانی است

---