چقدر زیبا می گوید امیرالمؤمنین علی علیه السلام وقتی كه با كمیل بن زیاد نخعی به صحرا می رود! كمیل می گوید: همینكه به صحرا رسیدیم و دیگر كسی در آنجا نبود، علی علیه السلام آه عمیقی كشید (فَلَمّا اَصْحَرَ تَنَفَّسَ الصُّعَداءَ) ، بعد فرمود: یا كُمَیْلَ بْنَ زیادٍ اِنَّ هذِهِ الْقُلوبَ اَوْعِیَةٌ فَخَیْرُها اَوْعاها، فَاحْفَظْ عَنّی ما اَقولُ لَكَ دل انسان به منزله ی ظرف است؛ بهترین ظرفها آن است كه ظرفیتش بیشتر باشد یا بهتر مظروف را نگهداری كند. گوش كن آنچه را كه من به تو می گویم.

اول، مردم را به سه قسمت تقسیم می كند- كه اینها محل بحث من نیست- تا در اواخر، شكایت می كند كه: افسوس! افراد صاحب سرّی نیستند كه من آنچه را كه در دل دارم بتوانم به آنها اظهار كنم. بعد می گوید: ولی اینچنین هم نیست كه هیچ كس نباشد، همیشه در همه ی زمانها چنین افرادی هستند: اَللّهُمَّ بَلی لاتَخْلُو الْاَرْضُ مِنْ قائِمٍ لِلّهِ بِحُجَّةٍ اِمّا ظاهِراً مَشْهوراً اَوْ خائِفاً مَغْموراً، تا آنجا كه می فرماید: هَجَمَ بِهِمُ الْعِلْمُ عَلی حَقیقَةِ الْبَصیرَةِعلم حقیقی در نهایت بصیرت بر آنها هجوم آورده است و به مقام یقین كامل رسیده اند، وَ باشَروا روحَ الْیَقینِ وَ اسْتَلانوا مَا اسْتَوْعَرَهُ الْمُتْرَفونَ وَ اَنِسوا بِمَا اسْتَوْحَشَ مِنْهُ الْجاهِلونَ به روح یقین اتصال پیدا كرده اند و فاصله ای با روح یقین ندارند. آن چیزهایی كه برای اهل تَرَف و ماده پرست ها خیلی سخت است، برای آنها رام و نرم است. آنچه برای نادانها مایه ی وحشت است، یعنی خلوت با حق، برای آنها مایه ی انس است. وَ صَحِبُوا الدُّنْیا بِاَبْدانٍ اَرْواحُها مُعَلَّقَةٌ بِالْمَحَلِّ الْاَعْلی [1]اینها در دنیا با مردم همراهند ولی با روحهایی كه مجذوب عالم بالا هستند. در عین اینكه در این دنیا هستند، در این دنیا نیستند. در حالی كه در این دنیا هستند، در دنیای دیگری هستند.

دردهای علی و به تعبیر ما دردهای عرفانی علی و دردهای عبادتی علی و مناجاتهای علی یك مسئله ی بسیار واضح و روشنی است. كارش در عبادت به جایی می رسد كه آنچنان از خود بی خود می شود و گرم محبوب و معشوقش می شود كه از آنچه در اطراف او می گذرد بی خبر است، حتی اگر تیری را از بدنش بیرون بكشند.

این درد انسان است؛ یعنی درد جدایی از حق، و آرزو و اشتیاق تقرب به ذات او و حركت به سوی او و نزدیك شدن به او. تا انسان به ذات حق نرسد، این دلهره و اضطراب از بین نمی رود و دائماً این حالت برای او هست. اگر انسان خود را به هر چیز سرگرم كند، آن چیز سرگرمی است، [حقیقت ] چیز دیگر است. قرآن این مطلب را به این تعبیر می گوید: أَلا بِذِكْرِ اَللّهِ تَطْمَئِنُّ اَلْقُلُوبُ [2]بدانید فقط و فقط دلها با یك چیز از اضطراب و دلهره و ناراحتی، آرام می گیرد؛ این درد بشر به وسیله ی یك چیز است كه آرامش پیدا می كند و آن یاد حق و انس با ذات پروردگار است. عرفا بیشتر روی این درد تكیه كرده اند و به درد دیگری توجه ندارند و یا بگوییم كمتر توجه دارند

---