آیا از نظر معیارهای اسلامی، انسان كسی است كه درد دیگران را داشته باشد؟ یا كسی است كه فقط درد خدا را داشته باشد؟ از نظر معیارهای اسلامی، انسان كسی است كه درد خدا را داشته باشد و چون درد خدا را دارد، درد انسانهای دیگر را هم دارد.

ببینید قرآن چگونه سخن می گوید. قرآن راجع به پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله می فرماید: فَلَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ عَلی آثارِهِمْ إِنْ لَمْ یُؤْمِنُوا بِهذَا اَلْحَدِیثِ أَسَفاً [1]. پیغمبر آنچنان برای هدایت و سعادت مردم و نجات آنان از اسارتها و گرفتاریهای دنیا و آخرت حریص است كه می خواهد خود را هلاك كند. خطاب می رسد كه چه خبر است؟ مثل اینكه تو می خواهی خودت را به خاطر مردم تلف كنی.

طه. `ما أَنْزَلْنا عَلَیْكَ اَلْقُرْآنَ لِتَشْقی . `إِلاّ تَذْكِرَةً لِمَنْ یَخْشی [2]. در آیه ای دیگر می فرماید:

لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْكُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ [3]. ببینید تعبیر قرآن چقدر عجیب و عالی است: مردم! پیامبری از میان شما و از جنس شما برای شما آمده است. اولین خصوصیتش این است كهعَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ [4]رنجهای شما بر او ناگوار است و او درد شما را دارد. پس مسلمان كیست؟ مسلمان كسی است كه هم درد خدا را داشته باشد و هم درد خلق خدا را. حَرِیصٌ عَلَیْكُمْ. قرآن تعبیر «حریص» را به كار برده است. گاهی بعضی پدرها كه می خواهند بچه هایشان ملاّ بشوند، آنقدر افراط می ورزند كه می گویند فلان كس حریص است به اینكه بچه اش باسواد بشود، مثل آدمی كه حریص مال دنیاست. درست مثل آدمی كه پول پرست و حریص جمع آوری پول است، پیغمبر حریص نجات مردم است، حریص بهبود بخشیدن به دردهای مردم است. این می شود درد خلق داشتن.

مگر خود علی علیه السلام این تعبیر را نمی كند؟ مگر تعبیر «درد» مال خود او نیست؟ داستان معروفی است كه مكرر شنیده اید: در بصره عثمان بن حنیف در یك مجلس میهمانی شركت كرده است. در آن مجلس میهمانی چه خبر بوده است؟ العیاذ باللّه مشروب بوده؟ نه. قمار بوده؟ نه. فسق و فجوری بوده؟ نه. پس چه بوده؟ گناه عثمان بن حنیف این بوده كه در یك مجلس صددرصد اشرافی شركت كرده، یعنی از فقرا كسی در آن مجلس نبوده است [5]. به علی علیه السلام خبر می رسد كه نماینده و حاكم شما در مجلسی شركت كرده است كه در آن مجلس، اغنیا و پولدارها و اشراف وجود داشته اند ولی از فقرا كسی در آنجا نبوده است. علی علیه السلام می فرماید: وَ ما ظَنَنْتُ اَ نَّكَ تُجیبُ اِلی طَعامِ قَوْمٍ عائِلُهُمْ مَجْفُوٌّ وَ غَنِیُّهُمْ مَدْعُوٌّعثمان بن حنیف! من باور نمی كردم كه تو دعوت بر سفره ای را بپذیری كه اغنیا را در آنجا دعوت كرده باشند ولی فقرا را دعوت نكرده باشند و آنها پشت در مانده باشند. بعد علی علیه السلام شروع به گفتن دردهای خودش می كند تا می رسد به آنجا كه راجع به خودش می گوید: وَ لَوْ شِئْتُ لاَهْتَدَیْتُ الطَّریقَ اِلی مُصَفّی هذَا الْعَسَلِ وَ لُبابِ هذَا الْقَمْحِ وَ نَسائِجِ هذَا الْقَزِّ.

علی علیه السلام خلیفه است. می گوید اگر من بخواهم، امكانات برایم فراهم است؛ بهترین خوردنیها و نوشیدنیها و بهترین پوشیدنیها و هرچه كه بخواهم برای من فراهم است.

وَ لكِنْ هَیْهاتَ اَنْ یَغْلِبَنی هَوایَ وَ یَقودَنی جَشَعی اِلی تَخَیُّرِ الْاَطْعِمَةِهیهات كه من چنین كنم، محال است كه من مهار خود را به دست حرص و هوای نفسم بدهم. حال چرا؟ مگر خدا این نعمتها را حرام كرده است؟ .

علی علیه السلام توضیح می دهد تا كسی خیال نكند لباس خوب پوشیدن حرام است، عسل مصفّا خوردن حرام است. نه، مسئله ی دیگری است. اینها حرام نیست، حلال است. می فرماید: وَ لَعَلَّ بِالْحِجازِ اَوِ الْیَمامَةِ مَنْ لاطَمَعَ لَهُ فِی الْقُرْصِ وَ لا عَهْدَ لَهُ بِالشِّبَعِ اگر من اینجا شكم خود را سیر كنم، شاید در عراق و كوفه و یمامه و سواحل خلیج فارس و در حجاز كسانی باشند كه امید به این یك قرص نان را هم نداشته باشند. اَوْ اَبیتَ مِبْطاناً وَ حَوْلی بُطونٌ غَرْثی وَ اَكْبادٌ حَرّی آیا من شكم سیر بخوابم و در اطرافم شكمهایی گرسنه و جگرهایی تشنه باشد؟ آیا من آن گونه باشم كه شاعر می گوید:

یعنی این درد (داء) تو را بس كه شكم سیر بخوابی و در اطرافت شكمهایی گرسنه وجود داشته باشد.

به این می گویند درد خلق خدا. این را می گویند معیار انسانیت، و به تعبیر صحیح تر مادرِ دوم ارزشها.

سپس می فرماید: أَ اَقْنَعُ مِنْ نَفْسی بِاَنْ یُقالَ اَمیرُالْمُؤْمِنینَ وَ لا اُشارِكَهُمْ فی مَكارِهِ الدَّهْرِ [6]؟ آیا من به لقب و اسم قناعت كنم؟ آیا به لقبی كه به من می دهند و «یا امیرَالمؤمنین» می گویند و مرا امیر مؤمنان و خلیفه می خوانند و به اینكه مرا به عنوان رئیس یك مملكت اسلامی كه بیشترین معموره ی عالم را گرفته است خطاب می كنند، قناعت كنم و بر خود نام امیرالمؤمنین بگذارم و با مؤمنان در سختیهای روزگار شركت نداشته باشم؟ .

ببینید سخن، همه از همدردی و درد دیگران را احساس كردن است

---