چقدر عرفا عالی و زیبا می گویند وقتی سیر انسان كامل را مشخص می كنند.

می گویند: سیر انسان كامل در چهار سفر رخ می دهد:

1. سفر انسان از خود به خدا.

2. سفر انسان، همراه خدا در خدا (یعنی شناخت خدا) .

3. سفر انسان، همراه خدا- نه به تنهایی- به خلق خدا 4. سفر انسان، همراه خدا در میان خلق خدا برای نجات خلق خدا.

دیگر بهتر از این نمی شود سخن گفت. اولین سفر، سفر انسان به سوی خداست.

تا انسان از خدا جداست، همه ی حرفها پوچ است. وقتی كه به ذكر خدا رسید و خدا را شناخت و خودش را به خدا نزدیك احساس كرد و خدا را با خود احساس كرد، همراه خدا [1]به سوی خلق خدا باز می گردد. چنین انسانی برای نجات خلق خدا، در میان خلق خدا حركت می كند و برای حركت دادن خلق خدا و نزدیك ساختن آنان به خدا تلاش می كند.

اگر بگوییم كه سفر انسان از خلق است به سوی خدا و همان جا می ماند، انسان را نشناخته ایم. و اگر بگوییم انسان بدون اینكه خودش به سوی خدا حركت كند، باید به سوی انسانها برود (مثل مكتبهای مادی انسانی امروز) برای نجات انسانها، هیچ كاری از او ساخته نیست و دروغ مطلق است. كسانی توانسته اند انسانها را نجات دهند كه اول خودشان نجات پیدا كرده اند. نجات انسانها یعنی چه؟ نجات انسانها از چه چیز؟ از اسارت طبیعت؟ از اسارت انسانهای دیگر كه معنایش آزادی انسان از انسان است؟ اینها درست است [اما آنچه مقدم بر اینهاست ] نجات انسان از خودی خود و از نفس امّاره ی خود و از خودِ محدودش است، و تا انسان از خود محدود خویش نجات پیدا نكند هرگز از اسارت طبیعت و اسارت انسانهای دیگر نجات پیدا نمی كند

---