اصحاب رسول خدا در چه وضع و حالی بودند؟ حدیث معروف كافی [1] - كه مولوی آن را به شعر درآورده است- واقعاً عجیب است. این حدیث را شیعه و سنی [2]هر دو روایت كرده اند: روزی پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله در وقت بین الطلوعین سراغ اصحاب صفّه رفت (پیامبر، زیاد سراغ اصحاب صفه می رفت) . در این میان، چشمش به جوانی افتاد. دید این جوان یك حالت غیر عادی دارد: دارد تلوتلو می خورد، چشمهایش در كاسه ی سر فرو رفته است و رنگش رنگ عادی نیست. جلو رفت و فرمود: كَیْفَ اَصْبَحْتَ؟ [چگونه صبح كرده ای؟ ] عرض كرد: اَصْبَحْتُ موقِناً یا رَسولَ اللّه در حالی صبح كرده ام كه اهل یقینم؛ یعنی آنچه تو با زبان خودت از راه گوش به ما گفته ای، من اكنون از راه بصیرت می بینم. پیغمبر می خواست یك مقدار حرف از او بكشد، فرمود: هرچیزی علامتی دارد؛ تو كه ادعا می كنی اهل یقین هستی، علامت یقین تو چیست؟ ما عَلامَةُ یَقینِكَ؟ عرض كرد: اِنَّ یَقینی یا رَسولَ اللّهِ هُوَ الَّذی اَحْزَنَنی وَ اَسْهَرَ لَیْلی وَ اَظْمَأَ هَواجِری علامت یقین من این است كه روزها مرا تشنه می دارد و شبها بی خواب، یعنی این روزه های روز و شب زنده داری ها علامت یقین است؛ یقین من نمی گذارد كه شب سر به بستر بگذارم، یقین من نمی گذارد كه حتی یك روز مفطر باشم. فرمود: این كافی نیست، بیش از این بگو، علامت بیشتری از تو می خواهم. عرض كرد: یا رسول اللّه! الآن كه در این دنیا هستم، درست مثل این است كه آن دنیا را می بینم و صداهای آنجا را می شنوم؛ صدای اهل بهشت را از بهشت و صدای اهل جهنم را از جهنم می شنوم [3]؛ یا رسول اللّه! اگر به من اجازه دهی، اصحاب را الآن یك یك معرفی كنم كه كدامیك بهشتی و كدامیك جهنمی اند. فرمود: سكوت! دیگر حرف نزن بعد پیغمبر به او فرمود: جوان! آرزویت چیست؟ چه آرزویی داری؟ عرض كرد:

یا رسول اللّه! شهادت در راه خدا.

آن، عبادتش و این هم آرزویش؛ آن شبش و این هم روز و آرزویش. این می شود مؤمن اسلام، می شود انسان اسلام، همان كه دارای هردو درد است ولی درد دومش را از درد اولش دارد. آن درد خدایی است كه این درد دوم را در او ایجاد كرده است.

آیه ای را در آغاز سخنم تلاوت كردم: وَ اِسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ اَلصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِیرَةٌ إِلاّ عَلَی اَلْخاشِعِینَ. قرآن عجیب سخن می گوید: ای اهل ایمان! از نماز استمداد كنید و مدد بگیرید و از صبر، كه مفسرین گفته اند مقصود روزه است یا لااقل روزه یكی از اقسام صبر است. چه مددی است كه می توانیم از نماز بگیریم؟ چه مددی است كه از عبادت خدا و خداپرستی می توانیم بگیریم؟ همین مدد، [یعنی مدد در مسائل اجتماعی. ] اصلاً هر مددی را از اینجا می شود گرفت. اگر شما می خواهید در اجتماع، یك مسلمان واقعی باشید و می خواهید یك مجاهد نیرومند باشید، باید نمازخوان خالص و مخلصی باشید. . . [4]

---