بعضی می گویند نماز خواندن یعنی چه؟ ! عبادت یعنی چه؟ ! اینها مال پیرزنهاست؛ انسان باید اجتماعی باشد. این حرفها یك نوع روشنفكری است اما «روشنفكری عمری» .

شنیده اید كه عمر، حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل را از اذان برداشت، چرا؟ به خاطر یك روشنفكری كه پیش خود كرد، ولی در واقع یك اشتباه بزرگ مرتكب شد. زمان او دوران اوج فتوحات اسلامی و مجاهده ی اسلامی بود و سربازها خیل خیل به جنگ دشمن می رفتند و با عده ی كم، دشمن قوی را به زانو درمی آوردند. مسلمانان با سپاهی كمتر از صد هزار نفر با دو امپراطوری بزرگ ایران و روم كه هركدام با سپاه چندصد هزاری به جنگ اینها آمده اند می جنگند و در هردو جبهه دشمنان را شكست می دهند. جهاد بار دیگر ارزش خود را ثابت می كند و [روشن می شود] كه وقتی اسلام مجاهد می پرورد یعنی چه. عمر گفت: وقتی مؤذن در اذان با صدای بلند می گوید: اللّهُ اكْبَرُ و بعد شهادتین و حَیَّ عَلَی الصَّلوةِوحَیَّ عَلَی الْفَلاحِ (به نماز رو بیاور، به رستگاری رو بیاور) عیبی ندارد. اما حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَلِ (به بهترین اعمال رو بیاور) كه معنای آن این است كه نماز بهترین اعمال است، روحیه ی مجاهدین را خراب می كند؛ چون مجاهدین پیش خود می گویند حال كه نماز بهترین اعمال است، ما بجای اینكه برویم در میدان جنگ جهاد كنیم، در مسجد مدینه می مانیم و در جوار قبر پیغمبر صلی الله علیه و آله نماز می خوانیم كه بهترین عملهاست. آنها بروند بكشند و خود را به كشتن بدهند، زخم بردارند، چشمشان كور شود، دستشان بریده شود، پایشان قطع شود، شكمشان سفره شود ولی ما اینجا راحت در خانه پیش زن و بچه ی خود می مانیم و چهار ركعت نماز می خوانیم و از آنها افضل هستیم. عمر گفت: نه، این بدآموزی دارد، مصلحت این است كه این عبارت را از اذان برداریم؛ بجای این جمله بگویید: «اَلصَّلوةُ خَیْرٌ مِنَ النَّوْمِ» نماز، خوب چیزی است، از خواب بهتر است؛ یعنی بجای اینكه بخوابید، بیایید در مسجد نماز بخوانید.

این مرد آنقدر فكر نكرد كه آخر این چند ده هزار سرباز- كه قطعاً تعدادشان به صدهزار نمی رسیده- با چه قدرتی دارد با دوتا چند صد هزار نفر، در دو جبهه ی مختلف می جنگد و فاتح می شود؟ این فتح، فتحِ چیست؟ فتح اسلحه است؟ آیا اسلحه ی عرب بر اسلحه ی ایرانی و رومی می چربید؟ ابداً. ایرانیان و رومیان از دو كشور متمدن بودند و عالیترین سلاحهای زمان خود را در اختیار داشتند، در حالی كه شمشیر عرب در مقابل شمشیرهایی كه در ایران یا روم وجود داشت مثل یك آهن شكسته بود. آیا نژاد عرب از نژاد روم یا نژاد ایران قویتر و نیرومندتر و پهلوان تر بود؟ ابداً. مگر نمی دانید كه شاپور ذوالاكتاف چه به سر عربها آورد؟ ! مگر شاپور ذوالاكتاف نبود كه هزاران عرب را اسیر كرد؟ مگر شانه های آنها را سیاه نكرد و آنان را به زنجیر نكشید؟ زور عرب در آن ایام كجا بود؟ مگر صد سال بعد همین ایران، عرب را شكست نداد؟ پس عرب با چه نیرویی با ایران و روم می جنگد و آنها را شكست می دهد؟ نیروی او نیروی ایمانش است، همان نیرویی است كه از حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل گرفته، نیرویی است كه از نماز گرفته، نیرویی است كه از راز و نیاز با خدای خودش گرفته است. به تعبیر قرآن وقتی كه او شب به درگاه الهی می ایستد و راز و نیاز و مناجات می كند، از خدای خود نیرو می گیرد. آن نیروست كه به او روحیه داده؛ یعنی روحیه ی عرب است كه ایران و روم را شكست می دهد. این روحیه را از چه چیز گرفته است؟ از ایمانش گرفته. نماز چیست؟ تازه كردن ایمان. اینروحیه را ازاللّه اكبرش گرفته است. وقتی كه در نماز چندین بار می گوید: اللّه اكبر، جواب همه را می دهد كه همه ی اینها هیچ است. وقتی چند صد هزار سرباز را در مقابل خود می بیند، می گوید: لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلِیِّ الْعَظیم، اللّه اكبرخدا بزرگتر است، همه ی قدرتها به دست خداست. انسان باید به خدا اتكا داشته باشد، از خدا نیرو بگیرد، از خدا قدرت بخواهد. همین نماز است كه به او نیرو داده است. اگر این نماز نبود آن سرباز مجاهد، مجاهد نبود.

تو (عمر) او را از اشتباه بیرون بیاور. مگر اسلام نمی گوید كه این دستورها به یكدیگر وابسته است؟ آن كه جهاد بر او واجب است، باید جهاد كند و ماندنش برای نماز در مسجد مدینه حرام است. شرط قبول نماز جهاد است و شرط قبول جهاد، نماز. آن كه شرایط یك مجاهد برایش فراهم است، بر او واجب است كه جهاد كند؛ به او بگو كه اسلام می گوید نماز منهای جهاد باطل است. این نه تنها خیرالعمل نیست، بلكه شرّالعمل است و نماز نیست. نماز اسلام را به او یاد بده. آن نمازی كه آدم از جهاد فرار كند و مسجد را انتخاب كند، نماز اسلام نیست. نماز اسلام خیرالعمل است، نه اینكه بیایی حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل را از اذان برداری و خیال كنی این بدآموزی دارد چون مسلمانان بجای جهاد سراغ نماز می روند! نه، فكرش را اصلاح كن، اشتباه را از مغزش بیرون بیاور.

این است كه در منطق اسلام- و اگر بخواهیم به تعبیر امروز بگوییم، در نظام ارزشهای اسلامی- ارزشِ ارزشها عبادت است، اما عبادت اسلامی، عبادتِ با شرایط. قرآن به ما گفته است كه نماز آنوقت نماز است كه اثرش هویدا باشد، اثر خود را نشان دهد. چطور نشان می دهد؟ إِنَّ اَلصَّلاةَ تَنْهی عَنِ اَلْفَحْشاءِ وَ اَلْمُنْكَرِ [1] خصلت نمازِ درست این است كه انسان را از كارهای زشت باز می دارد. اگر دیدی نماز می خوانی و در عین حال معصیت می كنی، بدان كه نمازت نماز نیست، پس نمازت را درست كن. نماز، تو را به همه ی ارزشهای دیگر می رساند به شرط اینكه نمازت واقعاً نماز باشد.

همه ی درسها را باید از علی علیه السلام یاد بگیریم. علی علیه السلام مجمع تمام ارزشهای اسلامی است و نهج البلاغه سخن اوست، كتابی كه انسان به هرجای آن مراجعه كند كأنه منطقی دیگر می بیند، یعنی انسان دیگری غیر از انسانی كه در جای دیگر این كتاب حرف می زند می بیند. در هر جایی علی علیه السلام یك شخصیت است. او شخصیتی است جامع همه ی ارزشهای انسانی. یك جا منطقش منطق حماسه است.

گویی پس از دوره ی كودكی وارد نظام شده و دوره ی سربازی و بعد درجات نظامی را طی كرده و یك فرمانده شده است و غیر از مسائل فرماندهی چیز دیگری نمی داند؛ روحی است مملوّ از حماسه ی نظامی. در جای دیگر سراغ همین علی می رویم، او را عارفی می بینیم كه گویی جز راز و نیاز عاشقانه چیز دیگری را متوجه نیست

---