شب بیست و یكم است. دو قطعه ی كوچك از نهج البلاغه از هر دو قسمت می خوانم - با اینكه قسمتهای زیادی در این زمینه ها هست- برای اینكه با منطق اسلام آشنا بشویم. لشكر معاویه و لشكر علی علیه السلام در كنار فرات به یكدیگر نزدیك می شوند.

معاویه دستور می دهد یارانش پیشدستی كنند و قبل از اینكه علی علیه السلام و یارانش برسند، آب را به روی آنان ببندند. یاران معاویه خیلی خوشحال می شوند. با خود می گویند از وسیله ی خوبی استفاده كردیم، چون وقتی آنها بیایند آب به چنگشان نمی آید و مجبور می شوند فرار كنند. . . [1]علی علیه السلام فرمود: ابتدا با یكدیگر مذاكره كنیم بلكه بتوانیم با مذاكره مشكل را حل كنیم (به اصطلاح گرهی را كه با دست می شود باز كرد، با دندان باز نكنیم) ، كاری كنیم كه از جنگ و خونریزی میان دو گروه از مسلمانان جلوگیری كنیم. سپس خطاب به معاویه فرمود: اما هنوز ما نرسیده ایم تو دست به چنین كاری زده ای! معاویه شورای جنگی تشكیل داد و قضیه را با سربازان و افسران خود مطرح كرد و گفت: شما چه مصلحت می بینید؟ آنها را آزاد بگذاریم یا نه؟ بعضی گفتند: آزاد بگذاریم و بعضی گفتند: نه. عمرو عاص گفت: آزاد بگذارید، برای اینكه اگر آزاد نگذارید به زور از شما می گیرند و آبرویتان می رود. به هرحال آنها آزاد نگذاشتند و جنگ را به علی علیه السلام تحمیل كردند.

اینجاست كه علی علیه السلام یك خطابه ی حماسی در مقابل لشكرش ایراد می كند كه اثرش از هزار طبل و هزار شیپور و هزار نغمه و مارش نظامی بیشتر است. صدا زد:

قَدِ اسْتَطْعَموكُمُ الْقِتالَ، فَاَقِرّوا عَلی مَذَلَّةٍ وَ تَأْخیرِ مَحَلَّةٍ، اَوْ رَوُّوا السُّیوفَ مِنَ الدِّماءِ تَرْوَوْا مِنَ الْماءِ معاویه گروهی از گمراهان را دور خودش جمع كرده است و آنها آب را به روی شما بسته اند. اصحاب من! تشنه هستید؟ آب می خواهید؟ سراغ من آمده اید كه آب ندارید؟ می دانید چه باید بكنید؟ شما اول باید شمشیرهای خودتان را از این خونهای پلید، سیراب كنید تا آنوقت خودتان سیراب شوید. بعد جمله ای گفت كه هیجانی در همه ایجاد كرد، موت و حیات را از جنبه ی حماسی و نظامی تعریف كرد:

ایهاالناس! حیات یعنی چه؟ زندگی یعنی چه؟ مردن یعنی چه؟ آیا زندگی یعنی راه رفتن بر روی زمین و غذا خوردن و خوابیدن؟ آیا مردن یعنی رفتن زیر خاك؟ خیر، نه آن زندگی است و نه این مردن. فَالْمَوْتُ فی حَیاتِكُمْ مَقْهورینَ وَ الْحَیاةُ فی مَوْتِكُمْ قاهِرینَ [2]زندگی آن است كه بمیرید و پیروز باشید، و مردن آن است كه زنده باشید و محكوم دیگران. این جمله چقدر حماسی است! چقدر اوج دارد! دیگر باید به زور لشكر علی علیه السلام را نگه داشت. با دو حمله رفتند و معاویه و اصحابش را تا چند كیلومتر آن طرف تر راندند. شریعه در اختیار اصحاب علی علیه السلام قرار گرفت. جلو آب را گرفتند و معاویه بی آب ماند.

معاویه شخصی را برای التماس فرستاد. اصحاب علی علیه السلام گفتند: محال است.

ما كه ابتدا نكردیم، شما چنین كاری كردید و حال، ما به شما آب نمی دهیم. ولی علی علیه السلام فرمود: من چنین كاری نمی كنم، این عملی است ناجوانمردانه، من با دشمن در میدان جنگ روبرو می شوم، من هرگز پیروزی را از راه این گونه تضییقات نمی خواهم، به دست آوردن پیروزی از این راه شأن من و شأن هیچ مسلمان عزیز و با كرامتی نیست.

اسم این كار چیست؟ این را می گویند: مروّت، مردانگی. مروّت بالاتر از شجاعت است. چه خوب می گوید ملاّی رومی در آن شعر- كه از بهترین اشعاری است كه در مدح مولی سروده شده است- آنجا كه خطاب به علی علیه السلام می گوید:

در شجاعت شیر خدا هستی اما كسی نمی تواند در مروّت، تو را توصیف كند كه تو كیستی. اینجا علی علیه السلام را ما در یك موقف و صحنه و در یك لباس و جامه ی [خاص ] می بینیم

---