وَ اِسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ اَلصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِیرَةٌ إِلاّ عَلَی اَلْخاشِعِینَ [1]. انسان همیشه خودش برای خودش دروازه ی معنویت [2]بوده است. مقصود از این كه می گوییم انسان همیشه برای خودش دروازه ی معنویت بوده و از دروازه ی وجودش عالم معنی را دیده و كشف كرده است، این است كه در انسان چیزهایی وجود دارد كه حساب آنها با حساب عالم ماده جور در نمی آید. نه تنها علمای معرفة النفس و معرفة الروح قدیم، بلكه بسیاری از علمای معرفة النفس جدید هم به این مطلب اعتراف دارند كه در انسان چیزهایی یافت می شود كه با حسابهای مادی این دنیا قابل توجیه نیست و نشان می دهد كه حساب دیگری در كار است.

سخنی دارد پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله كه می فرماید: مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ هركسی كه خودش را بشناسد، خدا را می شناسد.

قرآن كریم به طور كلی برای انسان در مقابل همه ی اشیاء عالم، حساب جداگانه و مستقلی باز كرده است. می فرماید: سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی اَلْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ [3]ما نشانه های خود را در آفاق عالم (یعنی در عالم طبیعت) ارائه می دهیم و در نفوس خود مردم. قرآن نفوس مردم را با حساب جداگانه ای بیان كرده است، و همین آیه سبب شده است كه در ادبیات ما اصطلاح مخصوص «آفاق» و «انفس» راه پیدا كند.

می گویند: «مسائل آفاقی» و «مسائل انفسی» .

ممكن است بگویید آن چیزهایی كه در نفس انسان موجود است و با حسابهای مادی قابل توجیه نیست، چیست؟ باید گفت كه این، داستان درازی دارد و من نمی خواهم وارد این مطلب شوم

---

[1] بقره/45

[2] یعنی دروازه ای كه انسان از آنجا وارد عالم معنویت می شود و یا لااقل معنویت را [درك می كند. ]

[3] فصّلت/53