این مكتب كه مكتب عقلیون است، در نقطه ی مقابل خود مكتبهایی را داشته است كه همیشه با آن مبارزه می كرده اند. اولین مكتبی كه در جهان اسلام با این مكتب مبارزهكرده و ضد آن است، مكتب اشراقیون و مكتب عرفا و مكتب اهل عشق است كه این را بعد شرح می دهیم. مكتب دیگر، مكتب اهل حدیث است. اخباریون و اهل حدیث، عقل را با این همه ارزش فراوانی كه حكما برای آن قائل هستند انكار می كنند و می گویند آنقدرها هم كه شما برای عقل ارزش قائل هستید، ارزش ندارد.

بیش از اینها، در عصر جدید مكتب حسیون برضد مكتب عقلیون قیام كرد. در این سه چهار قرن اخیر، مكتب حسیون بیشتر رونق داشت. حسیون گفتند: عقل این همه ارزشی كه شما برایش قائل هستید، ندارد. عقل خیلی اهمیت ندارد، نوكر حس است. اصل در انسان، حواس و محسوسات انسان است. عقل حداكثر كاری كه می تواند بكند این است كه در مورد فرآورده های حواس یك عملیاتی انجام دهد. شما كارخانه ای را در نظر بگیرید كه در آن مواد خامی وارد می شود. بعد دستگاههای كارخانه، آن مواد را تجزیه می كنند. اگر كارخانه ی ریسندگی و بافندگی است، مثلاً اول پنبه ها را پاك می كنند، بعد رشته می كنند و بعد آنها را به شكل خاصی می بافند. عقل كارخانه ای است كه كاری از آن ساخته نیست، مگر اینكه روی مواد خامی كه از راه حس به دست آمده است عملیاتی انجام دهد. ولی البته مكتب عقلیون بكلی از اعتبار نیفتاده است؛ باز مكتب عقلیون سرپای خود ایستاده است كه حال نمی خواهم بحث عقلیون را در مقابل غیر عقلیون به طور تفصیل مطرح كنم، بلكه می خواهم نظر اسلام را بیان كنم