مولوی در دفتر ششم مثنوی داستانی آورده است كه البته تمثیل است. می گوید:

مردی بود طالب گنج كه دائماً از خدا گنج می خواست. این آدم- كه از این تنبلهایی بود كه دلشان می خواهد پایشان در یك گنجی فرو رود و بعد یك عمر راحت زندگی كنند- می گفت: خدایا این همه آدم در این دنیا آمده اند و گنجها زیر خاك پنهان كرده اند، این همه گنج در زیر زمین مانده است و صاحبانش رفته اند [1]، تو یك گنج به من بنمایان. مدتها كار این مرد همین بود و شبها تا صبح زاری می كرد. تا اینكه یك شب خواب دید (خواب نما شد) . هاتفی در عالم خواب به او گفت: از خدا چه می خواهی؟ گفت: من از خدا گنجی می خواهم. هاتف گفت: من از طرف خدا مأمورم گنج را به تو نشان دهم. من نشانیهایی به تو می دهم و از روی آن نشانیها سر فلان تپه می روی و تیر و كمانی با خودت برمی داری، روی فلان نقطه می ایستی و تیر را به كمان می كنی. این تیر هرجا كه افتاد، گنج همان جاست. بیدار شد، دید عجب خواب روشنی است. پیش خود گفت: اگر نشانیها درست بود، یعنی چنین جایی با آن نشانه ها وجود داشت، حتماً می توانم گنج را پیدا كنم. وقتی رفت متوجه شد همه ی نشانه ها درست است. روی آن نقطه ایستاد. فقط باید تیر را پرتاب كند، تیر به هرجا كه افتاد آنجا گنج است. ولی یادش آمد كه هاتف به او نگفت تیر را به كدام طرف پرتاب كن. گفت: اول به یك طرف مثلاً رو به قبله پرتاب می كنم، ان شاء اللّه كه همان طرف است. تیر را برداشت به كمان كرد و به قوّت كشید و آن را رو به قبله پرتاب كرد. تیر در جایی افتاد. بیل و كلنگ را برداشت و رفت آنجا را كند، ولی هرچه كند به گنجی نرسید. گفت: حتماً جهت را اشتباه كرده ام. تیر را به طرف دیگری پرتاب كرد، ولی باز به نتیجه نرسید. به هر طرفی كه پرتاب كرد، گنجی پیدا نكرد. مدتی كارش این بود و این زمین را سوراخ سوراخ كرد ولی به چیزی دست نیافت. ناراحت شد. باز به گوشه ی مسجد آمد و شروع به گله كردن كرد: خدایا! این چه راهنمایی ای بود كه به من كردی؟ ! پدر من درآمد و به نتیجه نرسیدم. مدتها زاری می كرد تا بالاخره آن هاتف دوباره به خوابش آمد. یقه اش را گرفت، گفت: این چه معرفی ای بود كه به من كردی؟ ! حرف تو غلط از كار درآمد. هاتف گفت: مگر تو چه كردی؟ گفت: به همان جا رفتم، نشانیها درست بود و من نقطه ی مورد نظر را پیدا كردم.

تیر را به كمان كردم و اول به طرف قبله به قوّت كشیدم. هاتف گفت: من كی چنین چیزی به تو گفتم؟ تو از دستور من تخلف كردی. من گفتم تیر را به كمان بگذار، هرجا افتاد همان جا گنج است؛ نگفتم به قوّت بكش. گفت: راست می گویی. فردا با بیل و كلنگ و تیر و كمان رفت، تیر را به كمان گذاشت. تا تیر را رها كرد، پیش پای خودش افتاد. زیر پایش را كند، دید گنج همان جاست. ملاّ به اینجا كه می رسد، می گوید:

در عرفان روی این زمینه ها: از خود بطلب، دل شهر عجاب است، جهان خم است و دل چون جوی آب، جهان خانه است و دل شهر است، و امثال آن فوق العاده تكیه شده است؛ یعنی جهان بیرون و طبیعت خیلی تحقیر شده است. در مكتب عرفان، طبیعت حتی به عنوان یك كتاب كوچك، كمتر معرفی می شود (نمی گویم هیچ معرفی نمی شود) و حال آنكه در كلام منسوب به امیرالمؤمنین، عالمْ عالم اكبر است و انسانْ عالم اصغر:

حال ما اگر این منطق را بر منطق قرآن هم عرضه بداریم، در عین اینكه بسیاری از جهات مثبت در آن وجود دارد ولی از این جهت آن را لنگ می بینیم كه قرآن اینقدر به طبیعت بی اعتنا نیست، بلكه از نظر قرآن آیات آفاق و انفس در كنار یكدیگر است:

سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی اَلْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ حَتّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ اَلْحَقُّ [3]. البته من قبول دارم كه عالیترین و شریفترین معرفتها برای انسان، از درون خود انسان به دست می آید ولی نه این است كه دیگر طبیعت چیزی نباشد و آیت حق و آیینه ی خدا نباشد و فقط دل آیینه ی خدا باشد؛ بلكه دل یك آیینه ی خداست و طبیعت یك آیینه ی دیگر خدا

---