اینجا یك نكته ی بسیار دقیقی وجود دارد [1]و آن اینكه رابطه ی انسان با طبیعت چگونه رابطه ای است؟ آیا رابطه ی انسان با طبیعت، رابطه ی یك بیگانه با بیگانه است؟ آیا رابطه ی انسان با طبیعت- حتی بالاتر از رابطه ی بیگانه با بیگانه- رابطه ی یك زندانی با زندان و رابطه ی یك مرغ با قفس است؟ رابطه ی یوسف با چاه كنعان است؟ این خودش مسئله ای است.

ممكن است كسی بگوید اساساً آمدن انسان به دنیا، یعنی در قفس قرار گرفتن یك مرغ، در زندان قرار گرفتن یك آزاد، به چاه افتادن یك یوسف. پس اگر بنا شود طبیعت برای ما یك زندان یا چاه یا قفس باشد، رابطه ی انسان و طبیعت در حد اعلی «ضد» است. بنابراین تلاش ما در طبیعت چگونه باید باشد؟ تلاش برای نجات. یك مرغ باید خود را از قفس نجات دهد و كار دیگری غیر از این ندارد. یك زندانی با زندان كاری ندارد جز اینكه اگر بتواند دیوار زندان را خراب كند و خودش را از آنجا خلاص كند. یوسف در آن چاه انتظاری ندارد جز اینكه مسافرینی بیایند و برای كشیدن آب، دلوی به درون چاه بفرستند و او خودش را بجای آب در آن دلو بیندازد و وقتی طناب را بالا بكشند یك وقت ببینند بجای آب، یوسف از چاه بیرون آمده است.

آیا قرآن و اسلام رابطه ی انسان با طبیعت را رابطه ی زندانی و زندان می داند؟ رابطه ی یوسف و چاه می داند؟ رابطه ی مرغ و قفس می داند؟ در عرفان روی این مطلب خیلی تكیه شده است. سنایی می گوید: «قفس بشكن چو طاووسان، یكی برپر بر این بالا» و دیگری می گوید: «ای یوسف مصر درآ از چاه» . [در تشبیه رابطه ی انسان و طبیعت ] به «زندانی و زندان» هم كه از زمین و آسمان گفته اند [2].

---