مسئله ای در آخر جلسه ی گذشته عنوان كردم كه باز در این جلسه در آخر بحثم به این مطلب رسیدم. این بحث مقدماتی دارد كه اگر آن مقدمات را ذكر نكنم، اصلاً هیچ و پوچ است. فقط زمینه ی بحث را برایتان عرض می كنم. آن مسئله، «ترك خودی» است.

عرفان دل را محترم می شمارد ولی چیزی را كه به نام «نفس» در قرآن آمده است خوار می شمارد. قسمتی از دعوت عرفان به ترك خودی و رفتن از خود و نفی خود و نفی خودبینی است. این مطلب فی حد ذاته مطلب درستی است و منطق اسلام هم آن را تأیید می كند. ما در جلسه ی آینده به حول و قوه ی الهی، هم بیان عرفان و هم بیان اسلام را در مورد نفی «خود» (نفس) ذكر می كنیم.

ما در اسلام با دو «خود» و حتی با دو نفس برخورد می كنیم. اسلام در عین اینكه یك «خود» را نفی می كند و آن را خُرد می كند، «خود» دیگر را در انسان زندهمی كند و این مطلب، خیلی دقیق است. می دانید این مسئله مثل چیست؟ مثل این است كه یك دوست و یك دشمن در كنار و هم مرز یكدیگر ایستاده باشند و دوست در خطر باشد. اگر دوست را بزنیم، تمام هدفمان از بین رفته است. مثلاً بچه ای بالای درختی برود برای اینكه میوه ای بچیند. اتفاقاً یك مار بسیار خطرناك در بالای درخت ظاهر شده، پهلوی آن بچه برود. اینجا یك صیاد بسیار ماهری لازم است كه سر آن مار را نشانه گیری كند و آن مار را بزند ولی تیر به آن بچه هم نخورد. اگر صیاد یك ذره اشتباه كند، تیر هدر رفته است. اگر كمی این طرف یا آن طرف بزند، تیر هدر رفته، نه به مار خورده نه به بچه، و یا اینكه به بچه خورده و بجای اینكه مار را بكشد بچه را كشته است. صیاد باید نشانه گیری اش آنقدر دقیق باشد كه مار را بزند بدون اینكه به بچه آسیبی برسد. و نظیر این مسئله زمانی است كه دوست و دشمنی با یكدیگر گلاویز می شوند و هریك می خواهد دیگری را بكشد. شما باید تیر یا شمشیرتان را آنچنان بزنید كه دشمن را بكشید و به دوستتان اصابت نكند.

این دو «خود» در آدمی آنچنان به یكدیگر پیوسته هستند كه یك شكارچی فوق العاده ماهری می خواهد كه یك «خود» را كه دنائت و پستی است درهم بشكند و یك «خود» دیگر را كه تمام ارزشهای انسانی به آن «خود» وابسته است از آسیب مصون بدارد.

معجزه ی اسلام این است كه این دو «خود» را آنچنان دقیق تشخیص داده است كه هیچ اشتباه نمی شود. در عرفان گاهی می بینیم این تشخیص هست. ولی گاهی می بینیم بجای اینكه «خود» دشمن را نشانه گیری كرده و زده باشند، «خود» دوست را زده اند؛ یعنی بجای اینكه نفس قربانی شده باشد، همان چیزی كه خود عرفا آن را «دل» یا «انسان» می نامند قربانی شده است. این مسئله نكته ی بسیار دقیقی است كه ان شاء اللّه در جلسه ی بعد در اطراف آن توضیح می دهم.

و لا حول و لا قوّة الاّ باللّه العلیّ العظیم