یكی از آنها روشی است كه در میان بعضی از متصوفان معمول بوده است ولی كم و بیش در میان همه اثر گذاشته است كه آن را «روش ملامتی» یا «روش ملامتیان» می نامند. روش ملامتی نقطه ی مقابل روش ریاكاری است. آدم ریاكار باطنش بد است ولی تظاهر به خوبی می كند، ولی آدم ملامتی یك آدم خوب است كه برای اینكه مردم به او عقیده پیدا نكنند تظاهر به بدی می كند، مثلاً شراب نمی خورد ولی تظاهر به شرابخواری می كند، زنا نمی كند ولی به گونه ای رفتار می كند كه مردم او را یك آدم فاسد زناكار بدانند، چرا؟ می گوید: من این كار را می كنم برای اینكه نفس را بكشم، برای اینكه نفس بمیرد. واقعاً هم این كارها مبارزه ی شدیدی با نفس است، چون نفس دلش می خواهد در میان مردم آبرو و وجهه داشته باشد و مردم به او اعتقاد داشته باشند ولی او عمداً كاری می كند كه مردم به او اعتقاد نداشته باشند:

دزد نبود ولی تظاهر به دزدی می كرد؛ بسا بود مال مردم را به جایی می برد كه او را بگیرند و كتك بزنند، و اگر نمی فهمیدند دوباره آن مال را سر جایش می گذاشت؛ شیشه مشروب را با خودش حمل می كرد در حالی كه شرابخوار نبود.

آیا این كارها با منطق اسلام وفق می دهد؟ نه. اسلام می گوید عِرض مؤمن در اختیار خودش نیست. مؤمن حق ندارد كاری كند كه شرف و احترام و عرض خود را در میان مردم بریزد. اسلام می گوید: ریاكاری نكن، تظاهر به خوبی نكن ولی تظاهر دروغین به بدی هم نكن. هم آن، دروغ عملی است و هم این. نه آن دروغ را بگو و نه این دروغ را.

یكی از علل اینكه در ادبیات عرفانی، معانی بلند مقدس معنوی را در لباس الفاظ فسق و فجوری بیان كرده اند و از زبان شاهد و معشوق و می و نی سخن گفته اند، این است كه می خواسته اند به چیزی كه خودشان اهل آن نبوده اند تظاهر كنند. حتی در حافظ هم این مطلب زیاد دیده می شود، گو اینكه خودش می گوید كه من ملامتی نیستم و ریاكار هم نیستم: روش ملامتی یك نوع مجاهده با نفس صوفیانه است كه اسلام آن را نمی پذیرد.

البته باز هم تأكید می كنم كه این روش در میان همه ی متصوفه نبوده است. در میان بسیاری از متصوفه از قبیل خواجه عبداللّه انصاری، حفظ آداب شریعت خیلی قوی بوده است، ولی در میان گروهی این مطلب بوده است. می گویند در میان متصوفه ی خراسان، ملامتیان زیاد بوده اند. به هرحال اسلام در جهاد با نفس، روش ملامتی را اجازه نمی دهد

---