فرنگیها می گویند: حق گرفتنی است. این خودش مسئله ای است كه آیا حق گرفتنی است یا دادنی؟ یعنی آیا حق، چیزی است كه انسانها به میل خودشان آن را به ذی حق ها می دهند یا حق چیزی است كه ذی حق باید بگیرد؟ بعضی مكتبها بر این اساس است كه حق دادنی است؛ یعنی آن حقی را كه ظالم گرفته است، باید پس بدهد؛ اگر نداد دیگر نداده است، چون حق دادنی است نه گرفتنی. مسیحیت بر این اساس درست شده كه: به ظالم می گوییم حق را به تو بدهد، تو كاری با او نداشته باش. ای كسی كه حقت پایمال شده است! توصیه می كنیم، خواهش می كنیم تا حق را به تو بدهند. مبادا یك وقت خودت برای گرفتن حق قیام كنی كه این برخلاف شأن انسانیت و اخلاق است. از نظر اینها حق دادنی است.

یك عده می گویند: حق فقط گرفتنی است. مگر ممكن است انسانی كه حقی را خورده است بیاید و به یك شكلی آن حق را بدهد؟ یعنی اینها منكر عاطفه و انسانیت و وجدان انسانی هستند.

از نظر اسلام، حق هم گرفتنی است و هم دادنی؛ یعنی از دو جبهه باید برای استیفای حق مبارزه كرد. اسلام آن كسی را كه حق را ربوده است، با تعلیم و تربیت خودش آماده ی پس دادن می كند- و كرده است- ولی به این قناعت نمی كند؛ در عین حال به آن كسی كه حقش ربوده شده است می گوید: حق گرفتنی است، تو هم باید برای حق خودت قیام كنی و آن را بگیری.

جمله ای است كه علی علیه السلام در نامه ی معروف خودشان به مالك اشتر، از پیغمبر صلی الله علیه و آله نقل می كند، می فرماید:

فَاِنّی سَمِعْتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ فی غَیْرِ مَوْطِنٍ: لَنْ تُقَدَّسَ اُمَّةٌ حَتّی یُؤْخَذَ لِلضَّعیفِ حَقُّهُ مِنَ الْقَوِیِّ غَیْرَ مُتَتَعْتِعٍ [1].

هیچ امت و قومی به مقام قداست و تقدیس و- به تعبیر ما- به مقام ترقی و رُقاء نمی رسد مگر آنكه قبلاً این مرحله را گذرانده باشد كه ضعیف در مقابل قوی بایستد و حق خود را مطالبه كند، بدون آنكه زبانش به لكنتی بیفتد. یعنی اسلام آن ضعیفی را كه حق خود را نمی تواند مطالبه كند، به رسمیت نمی شناسد. جامعه ای كه در آن، ضعفا آنقدر ضعیف النفس باشند كه نتوانند حقوق خود را مطالبه كنند، یك جامعه ی اسلامی نیست.

مردهای برتر خودمان در گذشته چگونه بوده اند؟ اصلاً خود پیغمبر صلی الله علیه و آله چگونه انسانی است؟ یكی از مشخصات پیغمبر صلی الله علیه و آله قوّت روحی و قدرت بدنی، هردو است. قوّت روحی پیغمبر را تاریخ زندگی ایشان نشان می دهد

---