اینجا من با معیارهای اسلامی مطلبی را برایتان عرض می كنم و از یك داستان از حضرت رسول اكرم صلی الله علیه و آله شروع می كنم.

در كتب حدیث آمده است كه رسول اكرم صلی الله علیه و آله هنگامی كه در مدینه از مكانی عبور می كردند، جمعی از جوانان مسلمان را دیدند در حالی كه سنگی را به علامت وزنه برداری و آزمایش زور برمی داشتند و با این قلوه سنگ بزرگ زورآزمایی می كردند (مثل اینهایی كه امروز وزنه برمی دارند) . یكی، یك مقدار از زمین بلند می كرد و دیگری اندكی بیشتر و. . . هركس تلاش می كرد كه سنگ را بالاتر ببرد.

پیغمبر اكرم آنجا ایستادند و فرمودند: آیا دلتان می خواهد كه من داور این مسابقه باشم؟ همه خوشحال شدند و گفتند: چه از این بهتر، یا رسولَ اللّه! شما داور مسابقه باشید و حكم كنید كه كدام یك از ما قویتر و زورمندتریم. فرمود: بسیار خوب، من داور می شوم. احتیاج ندارد كه سنگ را بردارید! هنوز سنگ را برنداشته اید، من معیاری به دست شما می دهم كه كدام یك از شما قویتر هستید. پرسیدند: كدام یكقویتر هستیم؟ فرمود: آن كسی كه نفسش او را به سوی معصیتی ترغیب كند و در او میل یك معصیت باشد و در مقابل این میل ایستادگی كند؛ اینكه انسان از چیزی خوشش بیاید و گناه و معصیت باشد ولی در مقابل نفس خود ایستادگی كند.

پیغمبر در اینجا قدرت اراده را در مقابل میل نفسانی مطرح كردند. زور فقط این نیست كه انسان سنگی را از زمین بردارد و قدرت فقط این نیست كه وزنه ی بسیار سنگینی را به دوش كشد. این یك نوع قدرت است كه قدرت عضلانی است، قدرتی است كه در عضلات حیوانها هم وجود دارد و وجه مشترك انسان و حیوان است. نه اینكه بخواهم بگویم كه این نوع قدرت كمال نیست، زور هم برای انسان یك كمال است. ولی بالاتر از قدرت عضلانی- كه در بازو و عضلات انسان هست- قدرت اراده است. قدرت اراده این است كه انسان بتواند در مقابل مشتهیات نفسانی خود ایستادگی و مقاومت كند.

روی همین منطق است كه در اخلاق اسلامی و از جمله در ادبیات عرفانی ما همیشه این مسئله به عنوان یك قدرت نامیده شده است. باز پیغمبر فرمود:

اَشْجَعُ النّاسِ مَنْ غَلَبَ هَواهُ [1].

از همه ی مردم شجاعتر و دلاورتر و دلیرتر آن كسی است كه بر هوای نفس خود پیروز شود.

اینجا نیز مسئله ی شجاعت و قدرت و غلبه مطرح است. سعدی می گوید:

مردانگی [2](یعنی قوّت و قدرت) این نیست كه انسان مشتِ گره كرده را به دهان دیگری بزند؛ قدرت این است كه انسان علی رغم میل نفسانی خود، بجای كام خودش كام دیگری را شیرین كند. مولوی می گوید:

مولوی مردانگی را در اینجا می سنجد و می گوید: وقت خشم و شهوت، مرد كو؟ مرد آن كسی است كه وقتی خشمش برانگیخته می شود و تبدیل به كانونی از آتش می گردد، دارای یك اراده ی قوی باشد و در مقابل این آتش كه اسمش خشم است ایستادگی كند، و همچنین در وقتی كه شهوت به هیجان می آید و می خواهد انسان را بی اختیار كند، در مقابل شهوت خود قیام كند. اینها را «قوّت» و «قدرت» می گویند.

تمام آن محاسن اخلاقی كه اخلاقیون گفته اند و آقای نیچه به عنوان اینكه ضعف است نفی و رد می كند اگر درست بسنجیم همه ی آنها قدرت است. بله، من قبول دارم كه گاهی در بعضی از موارد یك چیزهایی كه در واقع قدرت نیست و ضعف است، با قدرت اشتباه می شود و لهذا همیشه علمای اخلاق می گویند كه عاطفه باید توأم با عقل و ایمان باشد، یعنی صرف اینكه عواطف انسان در یك جا برانگیخته شد كافی نیست؛ باید با مقیاس عقل سنجید كه آیا این عاطفه، بجا و منطقی است یا منطقی نیست

---