آقای سارتر! خدا از دو راه با انسان بیگانه نیست. اولاً تعلق انسان به خدا تعلق به یك شی ء مغایر با ذات و یك شی ء مباین نیست كه انسان با تعلق به خدا خودش را فراموش كند چون خدا را یاد كرده است. این مطلب كه علت فاعلی و علت موجده و مبدع هر شی ء، مقوّم ذات آن شی ء است (یعنی قوام هر شی ء به علت مبدع و ایجاد كننده ی آن است) و از خود آن شی ء به او نزدیكتر است، مطلبی است كه در فلسفه ی عالیه ی اسلامی با برهانی بسیار روشن ثابت شده است.

قرآن می فرماید: نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْكُمْ [1]ما از خود شما به شما نزدیكتریم [2]؛ نه فقط آگاهی ما به شما از آگاهی شما به خودتان بیشتر است، بلكه ذات ما از شما به شما نزدیكتر است، و این تعبیر قرآن خیلی عجیب است. هرچیزی خودش به خودش از هر چیز دیگری نزدیكتر است، ولی قرآن می گوید خدا به هر چیزی از خود آن چیز نزدیكتر است، چون خدا نسبت به هر چیزی از خودش «خودتر» است. البته سطح این مطلب بسیار بالاست [3] علی علیه السلام می فرماید: داخِلٌ فِی الْاَشْیاءِ لا بِالْمُمازَجَةِ وَ خارِجٌ عَنِ الْاَشْیاءِ لا بِالْمُبایَنَةِ.

یكی از مطالبی كه نهج البلاغه بر آن تكیه می كند این است كه خدا از اشیاء بیرون و جدا نیست ولی در عین حال داخل در اشیاء هم نیست: لَیْسَ فِی الْاَشْیاءِ بِوالِجٍ وَ لا عَنْها بِخارِجٍ [4].

ثانیاً قرآن كه می گوید انسان به خدا باید تعلق خاطر داشته باشد، به این دلیل است كه خدا را كمال و نهایت سیر انسان می داند و مسیر انسان را به سوی خدا می داند. پس توجه انسان به خدا، مثل توجه آن ذره است به نهایت كمال خودش، مثل توجه آن دانه است به نهایت كمال خودش. رفتن انسان به سوی خدا، رفتن انسان به سوی «خود» است، رفتن انسان از «خود» ناقصتر به «خود» كاملتر است.

پس اشتباه كرده است آن كسی كه خدا را با اشیاء دیگر مقایسه كرده و خیال كرده است كه خدا هم مثل یك شی ء بیگانه است كه وقتی انسان به آن توجه پیدا كرد، آگاهی اش از خودش سلب می شود و وقتی در آن شی ء بیگانه غرق شد، ارزشهای خودش را فراموش می كند و وقتی به آن شی ء بیگانه توجه كرد، از حركت می ایستد چون او مثل یك میخ طویله و درختی است كه موجودی را به آن بسته باشند

---