به اینجا رسیدیم كه بعضی دیگر آمدند گفتند حافظ این اشعار را در ادوار مختلفی از عمر خودش گفته است و ادوار را هم تعیین كردند، گفتند آن اشعاری كه دلالت می كند بر لاابالی گری های حافظ، بر دم غنیمت شمردن ها و شرابخواریها و شاهدبازی ها، اینها مال دوره ی جوانی است، خوب جوانی است دیگر، به قول سعدی:

«در عنفوان جوانی چنانكه افتد و دانی. . . » [1]و ممكن است كسی بگوید روحیه ی ایرانیها اغلب همین جور است كه در جوانی لامذهب اند و در پیری مسلمان می شوند؛ حافظ هم آن شعرهایش كه دلالت می كند بر میخوارگی و شاهدبازی و لاابالی گری، همه راست و جدی است و مال دوره ی جوانی اوست و آن اشعاری كه دلالت می كند بر پاكی و تقوا و فناء فی اللّه و سیر و سلوك و مراقبه و محاسبه و گریه های سحر و این حرفها، اینها هم همه جدی و راست است و مال دوره ی آخر عمرش است.

یك كسی به نام محمدعلی بامداد- كه من او را نمی شناسم- كتابی نوشته به نام حافظشناسی. ایشان جدی است در این قضیه كه این طور است. اولاً این به قول طلبه ها یك جمع تبرّعی است، یعنی یك توجیه بلادلیل است. خوب، ممكن است ایشان احتمال بدهد اما یك توجیهی است كه دلیل ندارد. پس باید گفت احتمال هست، نه به صورت جد كه حتماً اینچنین بوده، و بلكه دلایل برخلاف این است یعنی اگر ما باشیم و ظاهر اشعار حافظ، این توجیه كافی نیست، زیرا در همان اشعاری كه دلالت می كند بر عیاشی و شرابخواری و عیش نقد و از این حرفها، قرائنی هست كه مربوط به زمان پیری است. مثلاً این شعر حافظ را خود همین آقای بامداد هم گویا جزو شعرهای لاابالی گرانه ی حافظ دانسته است:

بعد می گوید:

شعرهای دیگری از این واضح تر هم ما زیاد داریم، مثلاً می گوید:

در جای دیگر می گوید:

در جای دیگر می گوید:

با این تصریحاتی كه خودش می كند چطور ما می توانیم این توجیه را به این شكل بپذیریم؟

---