این از آن جهت است كه انسان در میان موجودات دیگر یك شخصیت مركّب است و این یك حقیقت است. این مطلب را كه انسان یك شخصیت و موجود مركّب است، ادیان و فلسفه ها تأیید كرده اند، علما و حتی روانشناسها تأیید كرده اند، و مطلبی است غیرقابل تردید.

ابتدا تعبیر قرآنی و تعبیر حدیثی مطلب را عرض می كنم. شما در قرآن می بینید كه درباره ی خلقت انسان (اختصاصاً درباره ی انسان) چنین می فرماید: فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ ساجِدِینَ [1]. به فرشتگان می گوید: وقتی كه خلقت این موجود را تكمیل كردم و از روح خود چیزی در او دمیدم، بر او سجده برید. می گوید این موجود یك موجود خاكی است، من او را از خاك می آفرینم، یك موجود طبیعی و مادی است. ولی همین موجود آفریده شده از آب و خاك، همین موجودی كه دارای جسم و جسدی است مانند حیوانهای دیگر، وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی از روح خودم چیزی در او می دمم. لازم نیست كه ما معنای روح خدا را بفهمیم كه نفخه ی الهی و آنچه خدا او را روح خود نامیده است چیست. اجمالاً می دانیم كه در این موجود خاكی یك چیز دیگری هم غیرخاكی وجود دارد. حدیث معروفی است، پیغمبر اكرم فرمود: «خداوند فرشتگان را آفرید و در سرشت آنها تنها عقل را نهاد، حیوانات را آفرید و در سرشت آنها تنها شهوت را نهاد، انسان را آفرید و در سرشت او هم عقل را نهاد و هم شهوت را» كه مولوی همین را به صورت شعر درآورده است:

بعد می گوید كه یك گروه فرشتگان، یك گروه حیوانات و یك گروه هم انسانها.

حالا ممكن است ما بخواهیم این را با یك زبان ساده تری بفهمیم. واقعاً ما خودمان قطع نظر از مطالب و مسائلی كه در قرآن مجید و حدیث آمده است، عرفا بالخصوص در این زمینه اظهارنظر كرده اند، علمای روانشناسی تأیید كرده اند، قطع نظر از همه ی اینها می خواهیم با یك زبان ساده ای این مسئله ی آزادی معنوی را بفهمیم.

ما مطلب را از یك مطلبی كه هر كسی می تواند احساس كند، شروع می كنیم و آن این است:

---