الحمد للّه ربّ العالمین بارئ الخلائق اجمعین والصلاة والسّلام علی عبداللّه و رسوله و حبیبه و صفیّه، سیّدنا و نبیّنا و مولانا ابی القاسم محمّد صلی الله علیه و آله و سلم و علی اله الطّیّبین الطّاهرین المعصومین، اعوذ باللّه من الشّیطان الرّجیم:

وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اَللّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِكْهُ اَلْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اَللّهِ [1]. یكی از موضوعاتی كه در قرآن مجید به آن عنایت زیاد شده است و در فقه اسلامی جای مخصوص دارد، مسئله ی هجرت است. هجرت در نظر اغلب ما صرفاً یك حادثه ی تاریخی است كه در صدر اسلام صورت گرفته است، همان هجرتی كه رسول خدا با اصحابش از مكه به مدینه هجرت كردند و مبدأ تاریخ هجری شد. و البته این، حادثه ی بزرگی در تاریخ اسلام است و ارزش تاریخی فوق العاده ای دارد ولی آیا

مجموعه آثار شهید مطهری . ج23، ص: 578

هجرت صرفاً یك حادثه ی تاریخی است و این همه كه در قرآن از هجرت یاد شده است و مهاجرین در ردیف مجاهدین ذكر می شوند و مهاجرت پایه به پایه ی مجاهدت(اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا) *آیا همه ی اینها ناظر به یك وقعه ی خاص است، حادثه ای مربوط به گذشته، و دیگر امروز و به طور كلی بعد از آن دوره، هجرت در اسلام معنی و مفهوم ندارد؟ و یا هجرت هم مانند خود ایمان و مانند جهاد است(اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا) *و همان طوری كه ایمان و جهاد اختصاص به صدر اسلام ندارند، هجرت هم اختصاص به صدر اسلام ندارد؛ هجرتی كه در صدر اسلام صورت گرفت، مانند جهادهای صدر اسلام است كه مصداقی از یك حكم در اسلام است. این خودش سؤالی است.

علی علیه السلام در كلمات خودشان این مسئله را طرح كرده اند كه در نهج البلاغه مسطور است و ایشان صریحاً می گویند: اَلْهِجْرَةُ قائِمَةٌ عَلی حَدِّهَا الْاَوَّلِ هجرت به حكم و وضع اول خودش باقی است. یعنی هجرت اختصاص به یك زمان معین و مكان معین نداشته است كه چون پیغمبر اكرم از مكه به مدینه هجرت فرمودند، پس در آن وقت وظیفه ی هجرت به تبع پیغمبر بر دیگران لازم و واجب شد و آنها كه همراه و در خدمت ایشان به مدینه آمده بودند، «مهاجر» خوانده می شدند و دیگر بعد از زمان پیغمبر، هجرت موضوع و معنی ندارد. علی علیه السلام می فرماید نه، اَلْهِجْرَةُ قائِمَةٌ عَلی حَدِّهَا الْاَوَّلِ.

[1] نساء/100.