پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم در حدیث معروفی با بیان لطیفی این جنگ و ستیز را بیان كرد.
اصحاب و یاران او از جهادی برمی گشتند؛ رو كرد به آنها و فرمود: .
مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهادَ الْاَصْغَرَ وَ بَقِیَ عَلَیْهِمُ الْجِهادُ الْاَكْبَرُ
[1].
مرحبا به مردمی كه از مبارزه ی كوچك برگشته اند و جهاد بزرگ هنوز به
عهده ی آنها باقی است.
گفتند: یا رسول اللّه، جهاد بزرگ چیست؟ فرمود: جهاد با نفس و مبارزه با طغیان
و خواهشهای دل.
ای شهان كشتیم ما خصم برون
ماند خصمی زان بتر در اندرون
كشتن این، كار عقل و هوش نیست
شیر باطن سخره ی خرگوش نیست
قد رجعنا من جهاد الاصغریم
با بتی اندر جهاد اكبریم
سهل دان شیری كه صفها بشكند
شیر آن باشد كه خود را بشكند
در این كشمكشها گاهی عقل، دل و خواهشها را تحت تأثیر و فرمان خود قرار
می دهد و گاهی بالعكس، دل عقل را مطیع و فرمانبر خود قرار می دهد. اینكه عقل
كانون دل را تسخیر كند و تحت فرمان خود درآورد معنایش واضح است، محتاج به
تفسیر نیست، و اما اینكه دل كانون عقل را مطیع خود سازد محتاج به توضیح است.