به اعتراف دانشمندان و آگاهان تاریخ معاصر، در نیمه ی دوم این قرن در همه یا اكثر كشورهای اسلامی به طور پنهان یا آشكار نهضتهایی اسلامی در حال شكل گرفتن است و عملاً درگیریهایی میان گروههای اسلامی و قدرتهای استبدادی و استعماری سرمایه داری و یا مسلكهای مادی وابسته به استعمار تازه پای دیگر و غالباً با هر دو در جریان است. كارشناسان اعتراف دارند كه مسلمانان پس از یك دوره فروریختگی و از هم پاشیدگی ذهنی، بار دیگر در جستجوی «هویت اسلامی» خود در برابر غرب سرمایه داری و شرق كمونیستی برآمده اند. ولی مسلماً در هیچ یك از كشورهای اسلامی نهضتی به عمق و وسعت نهضت اسلامی ایران كه از سال 42 آغاز شده است و روزافزون در حال گسترش است وجود ندارد. لازم است به تحلیل این نهضت باارزش بپردازیم. اینكه مردم ما فعلاً در متن جریان نهضت قرار دارند، آنها را از تحلیل ماهیت نهضت بی نیاز نمی كند. هر نهضت در حالی كه در جریان است، برای مردمی كه در متن آن قرار دارند بیشتر نیازمند به تحلیل و بررسی است تا وقتی كه پایان می پذیرد و یا نسبت به مردمی كه در خارج و یا حاشیه قرار دارند. هنگامی كه نهضتی در جریان است مانند این است كه صحنه ای را در حالی كه گرد و غبار برانگیخته است بخواهیم مشاهده كنیم یا از آن عكسبرداری نماییم كهالبته اندكی دشوار است، برخلاف هنگامی كه نهضت پشت كرده و پایان یافته باشد كه مانند آن است كه صحنه ای را پس از فرونشستن گرد و غبار بخواهیم ببینیم یا از آن عكسبرداری نماییم. به هر حال تحلیل این نهضت، چه برای مردم معاصر كه خود در آن شركت دارند و چه برای آیندگان تاریخ كه بخواهند درباره ی آن قضاوت نمایند، هم اكنون امری ضروری و حیاتی است. به نظر می رسد مسائل ذیل باید مورد بررسی قرار گیرد: * ماهیت نهضت * هدف نهضت * رهبری نهضت * آفات نهضت