1. بقره، 45:

و استعینوا بالصبر و الصلوة و انها لكبیرة الاّ علی الخاشعین.

2. بقره، 153:

یا ایها الذین امنوا استعینوا بالصبر و الصلوة ان اللّه مع الصابرین.

3. بقره، 177: لیس البر ان تولوا وجوهكم قبل المشرق و المغرب ولكن البر من امن باللّه. . . والصابرین فی البأساء و الضراء. . .

4. آل عمران، 146:

و كأین من نبی قاتل معه ربیون كثیر فما وهنوا لما اصابهم فی سبیل اللّه. . .

5. آل عمران، 125:

بلی ان تصبروا و تتقوا و یأتوكم من فورهم هذا یمددكم ربكم. . .

6. انعام، 34:

و لقد كذبت رسل من قبلك فصبروا علی ما كذبوا و اوذوا حتی اتیهم نصرنا و لامبدل لكلمات اللّه و لقد جائك من نبإی المرسلین.

7. اعراف، 128:

قال موسی لقومه استعینوا باللّه و اصبروا ان الارض للّه یورثها من یشاء من عباده و العاقبة للمتقین.

8. هود، 112:

فاستقم كما امرت و من تاب معك و لاتطغوا انه بماتعملون بصیر.

9. ابراهیم، 12:

و ما لنا (رسل قوم نوح و عاد و ثمود) الاّ نتوكل علی اللّه و قد هدینا سبلنا و لنصبرن علی ما اذیتمونا و علی اللّه فلیتوكل المتوكلون.

10. یوسف، 90:

انه من یتق و یصبر فان اللّه لایضیع اجر المحسنین.

11. حج، 34 و 35:

و بشر المخبتین. الذین اذا ذكر اللّه وجلت قلوبهم و الصابرین علی ما اصابهم و المقیمی الصلوة و مما رزقناهم ینفقون.

12. قصص، 80:

و قال الذین اوتوا العلم ویلكم ثواب اللّه خیر لمن امن و عمل صالحاً و لایلقیها الاّ الصابرون.

13. فصّلت، 30:

ان الذین قالوا ربنا اللّه ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائكة الاّ تخافوا و لاتحزنوا و ابشروا بالجنة التی كنتم توعدون. 14. شوری، 15:

فلذلك فادع و استقم كما امرت و لاتتبع اهواء هم و قل امنت بما انزل اللّه من كتاب و امرت لاعدل بینكم. . .

15. شوری، 43:

و لمن صبر و غفر ان ذلك لمن عزم الامور.

16. احقاف، 13:

ان الذین قالوا ربنا اللّه ثم استقاموا فلاخوف علیهم و لا هم یحزنون.

17. احقاف، 35:

فاصبر كما صبر اولوا العزم من الرسل و لاتستعجل لهم.

18. جن، 16:

و الّو استقاموا علی الطریقة لاسقیناهم ماء غدقاً.

19. تكویر، 27 و 28:

ان هو الاّ ذكر للعالمین. لمن شاء منكم ان یستقیم. 20. النحل، 125- 127:

ادع الی سبیل ربك بالحكمة. . . و ان عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم به و لئن صبرتم لهو خیر للصابرین. و اصبر و ما صبرك الاّ باللّه و لاتحزن علیهم و لاتك فی ضیق مما یمكرون.

21. اعراف، 137:

و اورثنا القوم الذین كانوا یستضعفون مشارق الارض و مغاربها التی باركنا فیها و تمت كلمت ربك الحسنی علی بنی اسرائیل بما صبروا و دمرنا ما كان یصنع فرعون و قومه و ما كانوا یعرشون.

22. النحل، 110:

ثم ان ربك للذین هاجروا من بعد ما فتنوا ثم جاهدوا و صبروا ان ربك من بعدها لغفور رحیم.

23. الروم، 60:

فاصبر ان وعد اللّه حق و لایستخفنك الذین لایوقنون.

24. ص، 17:

اصبر علی ما یقولون و اذكر عبدنا داود ذا الأید. . 25. ق، 39:

فاصبر علی ما یقولون و سبح بحمد ربك.

26. مزمل، 10:

و اصبر علی ما یقولون و اهجرهم هجراً جمیلاً.

27. مریم، 65:

فاعبده و اصطبر لعبادته.

28. طه، 132:

و أمر اهلك بالصلوة و اصطبر علیها.

29. یوسف، 18 و 83:

قال بل سولت لكم انفسكم امراً فصبر جمیل.

30. العصر، 3:

. . . و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر.

31. البقره، 250: ربنا افرغ علینا صبراً و ثبت اقدامنا و انصرنا علی القوم الكافرین.

32. الانفال، 65:

ان یكن منكم عشرون صابرون یغلبوا مائتین.

33. بقره، 249:

كم من فئة قلیلة غلبت فئة كثیرة باذن اللّه و اللّه مع الصابرین.

34. آل عمران، 139- 148:

و لاتهنوا و لاتحزنوا و انتم الاعلون ان كنتم مؤمنین. ان یمسسكم قرح فقد مس القوم قرح مثله و تلك الایام نداولها بین الناس و لیعلم اللّه الذین امنوا و یتخذ منكم شهداء و اللّه لایحب الظالمین. . . ام حسبتم ان تدخلوا الجنة و لما یعلم اللّه الذین جاهدوا منكم و یعلم الصابرین. و لقد كنتم تمنون الموت. . . و ما محمد الاّ رسول. . . و ما كان لنفس ان تموت. . . و كأین من نبی قاتل معه ربیون كثیر فما وهنوا لما اصابهم فی سبیل اللّه و ما ضعفوا و ما استكانوا و اللّه یحب الصابرین. و ما كان قولهم الاّ ان قالوا ربنا اغفرلنا ذنوبنا و اسرافنا فی امرنا و ثبت اقدامنا و انصرنا علی القوم الكافرین. فاتیهم اللّه ثواب الدنیا و حسن ثواب الاخرة و اللّه یحب المحسنین.

35. الصافات، 102: یا ابت افعل ما تؤمر ستجدنی ان شاء اللّه من الصابرین.

36. محمد، 31:

و لنبلونكم حتی نعلم المجاهدین منكم و الصابرین و نبلو اخباركم.

37. احزاب، 35:

الصابرین و الصابرات. . .

38. ابراهیم، 5 و لقمان، 31 و سبأ، 19 و شوری ، 33:

ان فی ذلك لایات لكل صبار شكور.

39. آل عمران، 17:

الصابرین و الصادقین و القانتین و المنفقین و المستغفرین بالأسحار.

40. انبیاء، 85:

و اسمعیل و ادریس و ذا الكفل كل من الصابرین.

این آیاتی كه نقل كردیم هرچند همه ی آیات نیست ولی ظاهراً نمونه ای از همه ی آیات هست. این آیات چند دسته است: الف. آیاتی كه مطلق است؛ اجمالاً صبر مورد ستایش قرار گرفته است و از سیاق آیه نمی توان فهمید كه مفهوم صبر چیست، مثل شماره های 37 و 38 و 39 و 40.

ب. دسته ی دوم آیاتی است كه مفهوم آنها مقاومت در برابر دشمن است و مفهوم سختكوشی و پایداری می دهد و مطابق مضمون این آیه است:

ان اللّه یحب الذین یقاتلون فی سبیله صفاً كأنهم بنیان مرصوص.

این دسته از آیات مربوط به حالت سربازی و پایداری در مبارزه است، از قبیل آیه های شماره های: 4، 5، 22، 31، 32، 33، 34 و 36.

ج. بعضی از آیات، صبر در بلیات را به طور عموم از آن جمله آزار از ناحیه ی دشمن بیان می كند از قبیل شماره های: 3، 6، 7، 9، 11، 15، 17، 21، 23، 24، 25 و 26 [1] د. و بعضی صبر در عبادت از قبیل شماره های: 1، 2، 27، 28 و 35 و بعضی صبر در مقابل شهوات و معاصی از قبیل شماره های: 10، 12 و 20.

هـ. و بعضی صبر در مصیبت، مثل شماره ی 29 و آیه ی: و بشر الصابرین. الذین اذا اصابتهم مصیبة. . . (بقره، 155 و 156) و. و بعضی عام است (نه مبهم) مثل شماره ی 30.

ز. بعضی آیات مشتمل بر كلمه ی صبر نیست، صریحاً دعوت به استقامت است و مؤید این است كه قرآن طرفدار دست روی دست گذاشتن و انتظار كشیدن و از برخورد با مشكلات فرار كردن نیست، مثل آیات شماره های: 8، 13، 14، 16، 18 و 19.

---