آیا همان طور كه بشریت در ابزارها پیشرفت كرده است و در ساختمان و تشكیلات اجتماعی پیشرفتی عظیم برایش پیدا شده است در حسن روابط انسانها با یكدیگر نیز پیشرفت پیدا شده است یا نه؟ اگر این پیشرفت پیدا شده باشد اسمش واقعاً تكامل است، تعالی است. مثلاً آیا انسانها در احساس تعاون نسبت به یكدیگر پیش آمده اند؟ یعنی انسان امروز از انسان گذشته نسبت به انسانهای دیگر بیشتر احساس تعاون می كند؟ آیا در احساس مسئولیت و درك مسئولیت نسبت به انسانهای دیگر به همان نسبت پیشروی پیدا شده است؟ عواطف انسانها نسبت به یكدیگر به همان نسبت پیشروی پیدا كرده است؟ آیا بهره كشی انسان از انسان واقعاً از بین رفته است؟ یا شكل عوض شده است ولی معنی به درجاتی فزونی گرفته است؟ آیا تجاوز انسان به حقوق انسان كاهش یافته است؟ آیا به همان نسبت كه ابزار پیشرفت كرده است و به همان نسبت كه ساختمان اجتماعی تنوع و تشكل پیدا كرده است این مسائل هم پیش رفته است؟ یا نه، این مسائل به حال اول باقی مانده است؟ و یا ممكن است كسی مدعی شود كه این مسائل نه تنها پیش نرفته، بلكه عقبگرد هم كرده است. به عبارت دیگر آیا به طور كلی ارزشهای انسانی و اساساً آنچه كه ملاك و معیار انسانیت انسان است هم به همان نسبت جلو آمده است؟ در این مورد نظریات مختلفی وجود دارد. بعضی به طور كلی منكر و بدبین اند به اینكه از این جهت پیشرفتی برای انسان حاصل شده باشد چون می گویند اگر ملاك پیشرفت، آسایش و سعادت انسان است مشكل است كه بتوانیم اینها را پیشروی حساب كنیم.

حتی در مورد ابزارها نیز چنین سخنی را گفته اند. راجع به اینكه چرا پیشرفت ابزارسازی از نظر آسایش انسان مورد تردید قرار گرفته است كه آیا پیشروی است یا نه، دو مثال برایتان عرض می كنم.