در تحلیل محتوای قرآن بهتر است كار را از اینجا شروع كنیم كه ببینیم قرآن خودش
درباره ی خودش چه نظری دارد و خود را چگونه معرفی می كند؟ اولین نكته ای كه
قرآن درباره ی خود می گوید این است كه این كلمات و عبارات، سخن خداست. قرآن
تصریح می كند كه پیامبر انشاءكننده ی قرآن نیست بلكه آنچه را كه توسط روح القدس
یا جبرئیل به اذن خدا بر او القاء شده است بیان می كند.
توضیح دیگری كه قرآن درباره ی خود می دهد، معرفی رسالتش است كه عبارت
از هدایت ابناء بشر و راهنمایی آنها برای خروج از تاریكیها به سوی نور است:
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 45
كِتابٌ اَنْزَلْناهُ اِلَیْكَ لِتُخْرِجَ النّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النّورِ [1].
بدون شك یكی از مصادیق این ظلمات، جهالتها و نادانیهاست و قرآن بشر را
از این ظلمات به روشنایی علم می برد. اما اگر ظلمتها تنها در نادانیها خلاصه می شد،
فلاسفه هم می توانستند این مهم را به انجام برسانند، لكن ظلمتهای دیگر وجود دارد
به مراتب خطرناكتر از ظلمت نادانی كه مبارزه با آن از عهده ی علم خارج است. از
جمله ی این ظلمتها منفعت پرستی و خودخواهی و هواپرستی است كه ظلمتهایی
فردی و اخلاقی به حساب می آید و نیز ظلمتهای اجتماعی نظیر ستم و تبعیض. در
عربی واژه ی «ظلم» كه معادل فارسی آن همان ستم است، از ماده ی ظلمت اخذ شده كه
نشان دهنده ی نوعی تاریكی اجتماعی و معنوی است.
مبارزه با این ظلمتها بر عهده ی قرآن و سایر كتابهای آسمانی است. قرآن خطاب
به موسی بن عمران می گوید:
. . . اَنْ اَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النّورِ [2].
این تاریكی همان تاریكی ستم فرعون و فرعونیان است و نور، نور آزادی و
عدالت.
نكته ای كه اهل تفسیر به آن توجه كرده اند این است كه قرآن همواره ظلمات را
جمع می آورد و همراه با «الف» و «لام» كه افاده ی استغراق می كند و شامل همه ی
تاریكیها می شود، حال آنكه نور را مفرد ذكر می كند و معنای آن این است كه راه
راست یكی بیشتر نیست حال آنكه مسیر انحراف و گمراهی متعدد است. مثلاً در
آیةالكرسی می خوانیم:
اَللّهُ وَلِیُّ الَّذینَ امَنوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النّورِ وَ الَّذینَ كَفَروا اَوْلِیاؤُهُمُ
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 46
الطّاغوتُ یُخْرِجونَهُمْ مِنَ النّورِ اِلَی الظُّلُماتِ [3].
به این ترتیب قرآن هدف خود را مشخص می كند: پاره كردن زنجیرهای جهل و
گمراهی و ستم و تباهی اخلاقی و اجتماعی و در یك كلمه نابودكردن ظلمتها و
هدایت به سمت عدالت و خیر و روشنایی و نور.
[1] . ابراهیم / 1 [این قرآن كتابی است كه ما به تو فرستادیم تا مردم را به امر خدا از تاریكی به سوی نور بیرون بری. ]
[2] . ابراهیم / 5 [. . . قومت را از این فضای تاریكی بیرون بكش و به عالم نور برسان. ]
[3] . بقره / 257 [خداوند مددكار كسانی است كه به او ایمان آورده اند و آنها را از ظلمتها و تاریكیها به فضای روشن و نورانی می برد، و اما آن كسانی كه به این حقیقت ایمان نیاورده اند، یار و كمك آنها طاغوت است، هر لحظه آنها را از فضای روشن به سوی تاریكیها می كشاند. ]