نكته ای كه در اینجا لازم به تذكر است این است كه «توحید» نقطه ی مقابل «شرك»
است. كلمه ی شرك از «مشاركت» است؛ چنان كه در قرآن از جمله تقاضاهای موسی
از خداوند این است كه
«وَ اَشْرِكْهُ فی اَمْری» [1] یعنی در این تبلیغ رسالت، هارون را با
من شریك گردان.
حال ببینیم آیا معنای شرك این است كه لزوماً انسان غیر خدا را با خدا شریك
بكند یعنی در آنِ واحد دو تا معبود داشته باشد و اگر احیاناً انسان بكلی خدا را
نپرستد و تنها موجودی غیر خدا را پرستش كند دیگر شرك نیست؟
مثلاً در داستان قوم سباء در قرآن مجید آمده است كه هُدهُد به سلیمان گفت:
جِئْتُكَ مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ یَقینٍ برای تو خبری یقینی آورده ام.
اِنّی وَجَدْتُ امْرَأَةً تَمْلِكُهُمْ وَ اُوتِیَتْ
مِنْ كُلِّ شَیْ ءٍ وَ لَها عَرْشٌ عَظیمٌ. وَجَدْتُها وَ قَوْمَها یَسْجُدونَ لِلشَّمْسِ [2] مردمی را دیدم كه
یك زن بر آنها پادشاهی می كرد، یك تخت و عرش بزرگی داشت، و آن زن و آن
قوم را یافتم كه خورشیدپرست بودند.
آیا این مردمی كه خورشید را می پرستیدند و غیر خورشید چیزی را
نمی پرستیدند چون معبود واحد دارند دیگر مشرك نیستند؟
در اصطلاح قرآن، معنای «شرك» تنها ثنویت در اعتقاد نیست بلكه به جای
خدا غیر خدا را نهادن است. چون در منطق قرآن همه ی موجودات خدا را پرستش
می كنند، حال اگر كسی غیر خدا را به جای خدا نهاد، در عبودیت برای خدا شریك
قائل شده است گرچه غیر از آن معبود باطل چیز دیگری را نپرستد؛ و روی این
حساب آنها كه خورشیدپرست هستند نیز مشركند.
لَعَلَّكُمْ تَتَّقونَ باشد كه شما تقوا پیدا كنید.
درباره ی تقوا ما در سخنرانیهایی كه درباره ی تقوا داشته ایم و چاپ شده است
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 174
مفصلاً بحث كرده ایم
[3] ولی آنچه كه مربوط به آیه ی مورد نظر است و بایستی متذكر
شویم این است كه در این آیه تقوا نتیجه ی توحید شمرده شده است؛ باید ببینیم چگونه
اینچنین است؟
تقوا از ماده ی «وَقْی» به معنای نگهداری است و مستلزم طهارت و پاكی است و
البته در جای خود گفته ایم كه چنان كه از قرآن و روایات اهل بیت استفاده می شود
تقوا همانند ایمان دارای درجات و مراتب است.
هر عقیده ی پاكی فضای پاك می خواهد؛ یعنی همچنان كه بذر گندمی كه در
زمینی می پاشیم اگر بخواهد رشد كند بایستی زمین از آفات و آلودگیها پاك باشد،
برای رشد فكرها و اندیشه های صحیح، روح و روان پاك و سالم لازم است و اگر
احیاناً اندیشه ای پاك در روحی ناپاك وارد گردد میان آندو جنگ درمی گیرد و
سرانجام یا روح باید تسلیم گردد و پاك شود و یا روح غلبه كرده و آن فكر باید
رخت بربندد.
در اول سوره ی بقره قرآن مجید فرمود: این كتاب، هدایت برای كسانی است كه
با تقوا هستند. مراد از آن تقوا همان تقوای اولیه ی فطری است كه همگان با آن متولد
می شوند و كسانی كه آن درجه از تقوا را حفظ كرده باشند هدایت قرآن آنان را شامل
می گردد ولی آنان كه آلوده گشته اند دیگر كلام حق را نخواهند پذیرفت.
قرآن مجید در آیه ی مورد بحث می فرماید اگر انسان خدا را بپرستد روحش
نیرومند شده و بر پاكی روان افزوده می گردد و عقاید پاك را بهتر می پذیرد و اعمال
پاك از وی سر می زند.
اَ لَّذی جَعَلَ لَكُمُ الْاَرْضَ فِراشاً. . . چگونه انسان این خدا را نپرستد و حال آنكه
مظاهر ربوبیت پروردگار را در عالم می بیند. این زمینی كه هم اكنون به صورت یك
بستری برای استراحت شما درآمده است آیا معلول تصادف است یا معلول ربوبیت؟
و این نظام آسمان كه در بالای سر شما به شكل سقفی جلوه گر است و قندیلهایی از
آن آویزان گشته است و به صورت ستارگان چشمك می زنند چگونه به وجود آمده
است؟ شما ابری را می بینید كه در آسمان پدید آمده و سپس به صورت باران به
زمین می بارد و موجب روییدن گیاهان با رنگهای گوناگون می شود و میوه های الوان
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 175
در اختیار شما قرار می دهد؛ آیا اینها همه خود به خود به وجود می آیند یا آنكه
خالق و آفریننده ای دارند كه طی یك نظام معینی همه را ترتیب می دهد؟ و اگر
اینچنین است پس باید اینچنین خالقی را كه جز خیر و جود و رحمت از او ناشی
نیست پرستش نمود، نه سنگی كه نفع و ضرری ندارد و نه انسانی كه پرستش او
مساوی با اسارت است.
موجودی كه پرستشش عین آزادگیها و رستگیهاست اللّه است:
خلاص حافظ از آن زلف تابدار مباد
كه بستگان كمند تو رستگارانند
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 176
[3]
. [به گفتار 1 و 2 از مجموعه ی ده گفتار مراجعه نمایید. ]