جمله ی دوم مثَلی است برای نور خدا نه برای خود خدا. اول می فرماید:
اَللّهُ نورُ
السَّمواتِ وَ الْاَرْضِ خدا خودش نور آسمانها و زمین است، ولی خداوند در مخلوقات
خودش نورهایی برای هدایت آنان فرستاده است.
در اینجا مثَلی برای «نور خدا» ذكر شده است، آن نوری كه خداوند به وسیله ی آن
مردم را هدایت می كند، كه در این مثل خیلی سخنان گفته شده است. مثل می زند به
یكی از آن ابزارهای قدیمی برای نور. خداوند خانه ای یا خانه هایی بزرگ و
بلندمرتبه و معابد و مشاهدی را مثال می آورد كه در آنجا مشكاتی هست (مشكات
یعنی چراغدان) . مقصود از چراغدان آن جایی است كه در داخل دیوار تهیه
می كرده اند برای این كه چراغ را در آنجا بگذارند. چراغی را قرآن مثَل می آورد كه
خود این چراغ در داخل یك جسم شفاف [مانند] یك قندیل و یا در داخل یك
شیشه ای قرار گرفته باشد. می دانیم وقتی نور در داخل یك شیشه قرار می گیرد، یا به
علت این كه نورها متعاكس می شوند و یا از جهت این كه احتراق كامل تر می شود،
نور بیشتر می شود.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 464
پس قرآن چراغی را فرض می كند كه آن چراغ با شیشه و قندیلش در یك
چراغدانی در اتاقی هست و این چراغ از روغن زیتون- كه بهترین روغن برای
احتراق بوده است- آنهم بهترین زیتون استفاده می كند، زیتونی كه خودش آنچنان
آماده برای احتراق است كه گویی قبل از آن كه آتشی با آن تماس بگیرد خودش
می خواهد لمعان داشته باشد و نور بدهد.
در آن زمان در میان مصنوعات بشر چیزی كه از هر چیز دیگر روشن تر و
نورانی تر و بهترین وسیله باشد، همین وسیله بوده است. خدا برای نور خودش مثَل
چنین چراغی را- كه در آنچنان وضعی كه از این روغن استفاده می كند و در چنین
خانه ای باشد- آورده است. بعد می فرماید: ما مثَلی ذكر می كنیم و تدبّرش را به عهده ی
مردم می گذاریم. و ما مكرر عرض كرده ایم كه دأب قرآن دعوت كردن مردم به تفكر
است نه تنها از راه این كه بگوید بروید فكر كنید، بلكه خود قرآن گاهی از یك طرف
دعوت به تدبّر در خود قرآن می كند و از طرف دیگر موضوع را به شكلی ذكر می كند
كه افكار برانگیخته شوند و درباره ی آن موضوع زیاد فكر كنند تا بهتر به عمق مطلب
برسند؛ بلاتشبیه مثل این كه شما برای آن كه ذهن فرزندتان ورزیدگی پیدا كند،
بعضی از مسائل را به صورت معما برایش طرح می كنید تا او برانگیخته شود و
فكرش را به كار بیندازد و بیشتر تأمل كند.