از اینجا تفاوت منطق عرفانی قرآن با خیلی از عرفانها روشن می شود. قرآن
نمی گوید مردانی كه از كار و تجارت و بیع و بنّایی و معماری و آهنگری و نجّاری و
معلّمی و خلاصه «وظایف» دست بر می دارند و به ذكر خدا مشغول می شوند؛
می فرماید آنها كه در همان حالی كه اشتغال به كارشان دارند خدا را فراموش
نمی كنند، یگانه چیزی كه هیچ وقت او را فراموش نمی كنند خداست. یك چنین
آدمی واقعاً بدن او مسجد است، چون همیشه در این بدن یاد خدا و ذكر خدا و
تسبیح خداست. همه ی كارهای درستی كه دیگران می كنند او هم می كند؛ دیگران مثلاً
پشت میز اداره شان حاضر می شوند، خدمتی به مردم می كنند، او هم مثل دیگران
حاضر می شود و خدمتش را انجام می دهد، اما تفاوت در این است كه او در عین
اشتغال به كارش یك لحظه از خدا غافل نیست.
ممكن است شما بگویید مگر چنین چیزی ممكن است كه انسان در آنِ واحد،
هم به كاری مشغول باشد و هم از چیز دیگری غافل نباشد؟ بله، مخصوصاً اگر
انسان، كامل بشود؛ ولی غیركاملش هم همین طور است. مثالی برایتان عرض
می كنم: زمانی كه برای انسان یك سرور فوق العاده ای دست می دهد [یك لحظه از
یاد آن غافل نمی ماند. ] مثلاً جوانی را در نظر بگیرید كه طالب و عاشق و شیفته ی
دختری است و دائماً فعالیت می كند و در پی خواستگاری اوست. بعد از مدتها یك
جواب مثبت می گیرد. او هركاری كه انجام بدهد، یك چیز را هرگز فراموش نمی كند،
همیشه یك خوشحالی و سرور در قلبش وجود دارد و یگانه چیزی كه حتی در
خواب هم یك لحظه از ذهنش دور نمی شود آن معشوق و محبوب و آن مژده ای
است كه به او داده اند. در نقطه ی مقابل، اگر خدای ناخواسته بر انسان مصیبت بزرگی
وارد شود، مثلاً پدری یا مادری داغ عزیز ببیند، به هركاری كه خودش را وادار
می كند، در عین این كه آن كار را انجام می دهد آن غمی كه بر قلبش سایه انداخته
هرگز از قلبش دور نمی شود. مؤمن واقعی كسی است كه نسبت به یاد خدا این طور
است؛ آن چیزی كه هرگز فراموش نمی كند یاد خداست، بلكه هركاری را كه انجام
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 478
می دهد به حكم خدا و به امر خدا انجام می دهد و همان یاد خداست كه او را وادار به
این كار و آن كار می كند.
«معامله گری» وقتی كه شكل كسب و استمرار پیدا می كند نامش «تجارت»
است، مثل عمل آنهایی كه كارشان تجارت و معامله گری است. ولی یك وقت انسان
عملی را به تنهایی [و نه به طور مستمر] انجام می دهد، مثل این كه شما می خواهید
خانه تان را بفروشید؛ این تجارت نیست، «بیع» است. قرآن مخصوصاً از مال دنیا
مثال آورده، چون بیش از هر چیز ممكن است سبب غفلت انسان شود: تجارت (داد
و ستدهای مستمر) و بیع (یك خرید و فروش اتفاقی) هرگز آنها را از یاد خدا غافل
نمی كند و نیز از نماز و از زكات دادن؛ و دائماً خوف خدا و خوف آن روزی كه در آن
روز دلها در تپش است و چشمها در اضطراب، بر روحشان حكمفرماست. خداوند
به همه توفیق عنایت بفرماید.
باسمك العظیم الاعظم الاعزّ الاجلّ الاكرم یا اللّه. . .
اللّهم اقض حوائجنا و اكف مهمّاتنا و اشف مرضانا و عاف أحیانا و ارحم
موتانا و ادّ دیوننا و وسّع فی ارزاقنا و اجعل عاقبة امورنا خیراً و وفّقنا لما
تحبّ و ترضی.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 479