مولوی فوق العاده اعجوبه است، در مسائل روحی عجیب است. با این كه این نظریه را روان شناسان در قرن بیستم كشف كرده اند ولی این عارف و خیلی از عارفهای دیگر كه در مسائل روحی وارد هستند، به نظیر این مطالب برخورد كرده اند؛ می گوید: ای انسان! تو خیال نكن كه باطن خودت را خوب شناخته ای! مَثل این جور می آورد، می گوید:

بهر غسل ار در روی در جویبار

بر تو آسیبی زند در آب، خار

گرچه پنهان خار در آب است پست

چونكه در تو می خلد دانی كه هست

می گوید آیا اتفاق افتاده كه یك وقتی لباسهایت را كنده ای، رفته ای در جوی آب كه غسل بكنی، آب از اینجا می گذشته، نگاه كرده ای، دیده ای آبِ خیلی خوب و صافی است، چیزی هم در آن نیست، ولی سرت را كه زیر آب می كنی و می روی ته آب، یكدفعه می بینی سوزشی ناراحتت كرد، معلوم می شود خاری در آنجا هست. این خار در داخل آب وجود داشت ولی تو خبر نداشتی. وقتی كه رفتی زیر آب و آن خار به تنت خلید [از آن آگاه شدی ] ، باز هم آن را نمی بینی ولی به دلیل این كه می خلد و تو را ناراحت می كند [به وجود آن پی می بری. ] بعد می گوید:

خار خار حسها و وسوسه

از هزاران كس بود نی یك كسه [1]

می گوید: ای انسان! تو گاهی خیال می كنی كه یك موجود بسیار پاكی هستی و هیچ عیب و نقصی نداری، ولی اگر توجه كنی، گاهی از روی خار خارهای روحی كه در تو پیدا می شود، از روی میلها و وسوسه هایی باید بفهمی كه در درونت یك چیزهایی هست، خودت از آن بی خبر هستی.

[1] . مثنوی، دفتر اول.