ولی انصاف این است كه این آیه دلالتی- و حداقل بگوییم صراحتی و یا ظهوری- در این مطلب ندارد. ما نمی توانیم از این آیه ی قرآن استنباط كنیم كه این آیه حتماً نظریه ی تبدّل انواع و تسلسل انواع را بیان می كند. ولی البته این مطلب هست: ما نباید

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 548

اشتباهی را كه بعضی جاهلها و نادانها و در واقع خدانشناس ها مرتكب شده اند مرتكب شویم، بگوییم اگر انواع از یكدیگر اشتقاق یافته باشند پس دلیل بر این است كه خلقتی و دست خالقی در كار نیست بلكه انواع از یكدیگر مشتق شده اند، یك شیرِ اول نبوده كه بگوییم او را خدا خلق كرده است، یك اسبِ اول هم نبوده كه بگوییم او را خدا خلق كرده است، یك مرغابیِ اول هم نبوده كه بگوییم او را خدا خلق كرده. چون هیچ كدام از اینها یك جدّ اول ندارند، بنابراین دلیلی نداریم كه بگوییم اینها را خدا خلق كرده.

چه حرف عوامانه ای! اولاً گیرم همه ی اینها برسد به یك جد و آن جد یك حیوان تك سلولی باشد، پس برای اولین بار حیات در روی زمین در یك حیوان تك سلولی پیدا شد؛ او با چه عاملی پیدا شد؟ علم هنوز نتوانسته است [نشان دهد] - و بلكه ضدّ آن را گفته است- كه یك حیوان (ولو یك حیوان تك سلولی) خود به خود یعنی بدون سابقه ی اشتقاق از یك ذی حیات پیدا شود، و لهذا خود داروین هم كه این نظریه را گفت، معتقد بود كه اجداد تمام حیوانات منتهی می شوند به هفت تا، ولی آن هفت تا دیگر با نفخه ی الهی به وجود آمده اند. خود داروین یك مرد موحدی بوده، مسیحی و خیلی هم معتقد بوده است. می گویند در حال احتضار هم كتاب مقدس یعنی انجیل را به سینه اش چسبانده بود و آن را رها نمی كرد. داروین خودش اینقدر داروینیست نبود كه این جوجه فكلی های بی سواد كه چهارتا كلمه درباره ی نظریه ی تكامل (داروینیسم) می خوانند، فوراً از خدا و قیامت و همه چیز می خواهند بیگانه باشند.

ثانیاً مگر خدا آن وقت خالق ماست كه جدّ اعلای ما یك انسانی باشد كه آن انسان را خدا دفعتاً آفریده باشد؟ آن به این مطلب ربط ندارد. ما به هرحال مخلوق خدا هستیم. قرآن كه می گوید خدا شما را خلق كرد می گوید شما ببینید یك نطفه بودید در رحم، خدا نطفه را علقه كرد و علقه را مضغه كرد، بعد مضغه را تبدیل به عظام كرد، عظام را گوشت پوشاند، چنین و چنان كرد (خلقت) . همین خلقت تدریجی ما در رحم مادر و [این كه ] بعد در بیرون به صورت جنینی هستیم كه دائماً بزرگ می شود [نشان می دهد كه ] در حال خلق شدن هستیم، بلكه به قول عرفا عالم دائماً در حال خلق شدن است. اگر چنین می بود كه خدا یك دفعه عالم را خلق كرده و- العیاذباللّه- كنار رفته و دیگر چیز جدیدی رخ نمی دهد، در عالم آب از آب تكان

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 549

نمی خورد، هیچ تغییری پیدا نمی شد، ولی این كه عالم دائماً در گردش و حركت است و همه چیزش- از جوهرش و از عرضش- دائماً فانی و حادث می شود، این همان معناست كه عالم همیشه در حال خلق شدن است. از نظر خالقیت خدا و از نظر توحید، هیچ تفاوتی نمی كند كه انواع دفعتاً به وجود آمده باشند یا انواع از یكدیگر اشتقاق یافته باشند؛ یعنی نظریه ی داروین همان اندازه یك نظریه ی توحیدی است كه نظریه ی غیر داروین توحیدی بوده.