از اول آیه ی نور تا اینجا تقریباً یك فصل مخصوص بود، فصلی بود توحیدی و در همه ی
این فصل، قرآن می خواهد این
«اَللّهُ نُورُ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ» را ارائه بدهد. گویی به
عنوان پایان این فصل كه وارد فصل دیگر و مطلب دیگری می شود- كه البته باز آن
مطلب با این فصل ارتباط دارد ولی فصل جداگانه شمرده می شود- می فرماید:
لَقَدْ
اَنْزَلْنا ایاتٍ مُبَیِّناتٍ ما فرود آوردیم آیه های روشن كننده ای را. مفسرین گفته اند
مقصود، از همان آیه ی نور به این طرف است. در واقع در پایان فصل می خواهد بگوید
كه بار دیگر شما را توجه می دهیم به آنچه گفتیم:
لَقَدْ اَنْزَلْنا ایاتٍ مُبَیِّناتٍ ما آیاتی فرود
آورده ایم روشنگر. كار قرآن روشنگری و هدایت است.
وَ اللّهُ یَهْدی مَنْ یَشاءُ اِلی
صِراطٍ مُسْتَقیمٍ خدا هركس را كه بخواهد، به صراط مستقیم و به راه راست هدایت
می كند. آیات روشنگر برای همین است. چه چیز را می خواهد روشن كند؟ راه را.
بشر یك موجود سائر است، یعنی یك موجود سیركننده و متحرك است، یك
موجودی است كه بر یك راه قرار گرفته و به سوی مقصدی باید برود. این آیات
فرود آمده است كه روشنگر راه برای بشر باشد. باز می فرماید: خدا هركس را كه
بخواهد هدایت می كند، یعنی هدایت هیچ كسی از مشیّت الهی بیرون نیست. ولی باز
نباید اشتباه كرد كه وقتی می گوییم «خدا هركسی را كه بخواهد به راه راست هدایت
می كند» [یعنی خدا به گزاف چنین می كند! ] مشیّتش چگونه است؟ آیا مثلاً میان
افراد قرعه كشی می كند و می گوید ببینیم به نام چه كسی بیرون می آید تا او را هدایت
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 553
كنیم؟ نه، خودش در جاهای دیگر بیان می كند كه مشیّت او چه نظامی دارد، چه
افرادی را مشیّت خدا اقتضا می كند هدایت كند و چه افرادی مشمول هدایت الهی
نمی شوند. در آیات دیگر این مطلب را روشن كرده است.
در یكی از آیات اول سوره ی بقره، راجع به قرآن چه پاكیزه می فرماید:
یُضِلُّ بِهِ
كَثیراً وَ یَهْدی بِهِ كَثیراً خدا با قرآن گروه بسیاری را گمراه می كند و با همین قرآن گروه
بسیاری را هدایت می كند؛ چطور؟ قرآن كه وسیله ی هدایت است، وسیله ی گمراهی
نیست! می گوید:
وَ ما یُضِلُّ بِهِ اِلَّا الْفاسِقینَ [1] خدا گمراه نمی كند به وسیله ی آن مگر
فاسقان را؛ یعنی آنهایی كه زمینه ی روح و فطرت پاك خودشان را فاسد، مسخ و
منحرف كردند. قرآن ریسمان خداست، ریسمانی است كه فرستاده تا بشر را از چاه
ظلمت طبیعت بیرون بیاورد. چنگ زدن ریسمان با كیست؟ با بشر است، ولی آن كه
نمی خواهد از این ریسمان استفاده كند تقصیر با خودش است.
یُضِلُّ بِهِ كَثیراً وَ یَهْدی
بِهِ كَثیراً وَ ما یُضِلُّ بِهِ اِلَّا الْفاسِقینَ، كه این مضمون در آیات زیادی از قرآن تكرار شده
كه هدایت و ضلالت الهی نظامی دارد و ضلالت الهی عقوبت است.
خلاصه ی مطلب این است: نور الهی آن خانه را در اعلی درجه روشن كرده است،
كه مثال به آن چراغ می زند چون مثَل اعلای روشنی برای یك خانه بوده. نور الهی
جهان را به حدّ اعلی روشن كرده است. مطلب درستی است. اگر بگوییم مثَل، مثَل
انسان است، از نظر عقل انسان بخواهیم پیاده كنیم- كه بوعلی گفته است- درست
است، از نظر ایمان انسان هم پیاده كنیم- كه در روایات آمده- درست است، و البته
از نظر ایمان درست تر است. گذشته از این كه در روایت است و قابل مقایسه نیست
كه انسان حرف بوعلی را با روایت مقایسه كند، با آیات بعد خوب تطبیق می كند،
چون آیات بعد مَثل برای كافر (دل كافر) ذكر می كند كه در تاریكی است. اگر مَثل،
مَثل مؤمن باشد مَثل قلب مؤمن است، یعنی قلب مؤمن روشن است مثل خانه ای كه
در آن چنین چراغی باشد، برعكسِ قلب كافر كه تاریك است؛ و اگر مَثل، مَثل
جامعه ی بشریت و چراغی كه جامعه ی بشریت را روشن كرده است یعنی نور مقدس
خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله باشد باز می بینیم كه مَثل، مَثل كامل و جامعی است. ظاهراً هنوز
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 554
آیه تتمّه ای دارد، ان شاءاللّه جلسه ی بعد برایتان عرض می كنم
[2].
و صلّی اللّه علی محمّد و
آله الطاهرین.
باسمك العظیم الاعظم الاعزّ الاجلّ الاكرم یا اللّه. . .
خدایا دلهای ما را به همین نوری كه خودت در قرآن برای اهل ایمان
فرموده ای روشن بگردان، نیتهای ما را خالص بفرما، ظلمتها و تاریكیها و
تیرگیها را از ما دور بفرما، اموات ما غریق رحمت خودت بفرما.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 555
[2] [اینكه جلسات بعد تشكیل شده یا نه مشخص نیست. به هرحال نوار دیگری از تفسیر سوره ی نور توسط استاد شهید در دسترس نیست. ]