این لفظ «اِنْ شاءَ اللّه» كه ما این همه به كار می بریم- و باید هم به كار ببریم- برای
همین است. ما در مورد قطعی ترین كارها می گوییم «اگر خدا بخواهد» . حتی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 614
[می توان گفت ] (البته این تعبیر را الآن ما به كار نمی بریم ولی اگر هم بگوییم درست
است) : «اگر خدا بخواهد و فردایی باشد» . یك وقت می گوییم «اگر خدا بخواهد و ما
تا فردا زنده باشیم» این خیلی عادی است. حال اگر بگوییم «اگر خدا بخواهد و
فردایی باشد» برخی می گویند این دیگر خدا بخواهد ندارد، فردا كه هست، حال
ممكن است ما در فردا نباشیم ولی فردا كه به هر حال هست. اما با این منطقِ قرآن
همین را هم شما اگر این طور بگویید باز درست گفته اید: «اگر خدا بخواهد و فردایی
باشد» یعنی فردا بودن فردا هم به مشیت الهی است. درست است، من یقین دارم فردا
خواهد آمد از باب اینكه یقین دارم مشیت الهی این است كه فردایی باشد.
ما لایق چنین تعبیری نیستیم چون حد ما پایین تر از این است كه درباره ی ما
اینچنین تعبیر كنند، ولی خدا پیغمبرش را تأدیب كرد: برای كاری آمدند خدمت
رسول اكرم. سؤالی كردند، جوابش را خواستند. چون جوابش را از وحی باید بگیرد
فرمود: فردا به شما می گویم. با اینكه به قول مولوی جان او هیچ وقت از «ان شاءاللّه»
جدا نیست و او هرگز از خدا غافل نیست ولی از این ادب غافل ماند كه بگوید: «فردا
اگر خدا بخواهد» . طرف، خود پیغمبر است. از رعایت این ادب غافل ماند كه بگوید:
«فردا اگر خدا بخواهد جواب شما را می دهم» . چهل روز وحی الهی از او حبس شد
كه ظاهراً بر پیغمبر اكرم در همه ی عمر هیچ وقت به اندازه ی این چهل روز سخت
نگذشت، یعنی هر دقیقه اش برای او روزها بود، نه از این جنبه كه به دیگران قول
داده و به قولش نمی تواند عمل كند، بلكه از این جنبه كه عنایت الهی از او گرفته
شده. اگر آن عنایت نبود، او برای خودش نبودش از بودش بهتر بود. بعد از چهل روز
وحی الهی آمد و به او گفت: «
وَ لا تَقولَنَّ لِشَیْ ءٍ اِنّی فاعِلٌ ذلِكَ غَداً. اِلّا اَنْ یَشاءَ اللّهُ» [1]
هرگز درباره ی چیزی نگو فردا چنین می كنم مگر اینكه بگویی «اگر خدا بخواهد» .
این «اگر خدا بخواهد» ی كه یك مسلمان حتی در مورد قطعی ترین مسائل
می گوید، نه به نشان تردید است. بعضی خیال می كنند این به نشان تردید است، این
را كه گفتند علامت تردید است، یك مسلمان همواره مردد است، نمی داند فلان كار
را می كند یا نمی كند، اگر خدا بخواهد انجام می دهد اگر نه، نه. این، نشان تردید
نیست، نشان توحید است؛ یعنی یك نفر مسلمان می خواهد بگوید قطعی ترین كارها
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 615
هم بسته به مشیت الهی است و مستقل نیست. هیچ چیزی در عالم، در دنیا و آخرت،
به صورت جبری و قطعی و قهری، چه خدا بخواهد چه نخواهد، وقوع پیدا نمی كند.
قبول داریم خیلی حوادث، قطعی و به یك اصطلاح جبری است و حتماً واقع
می شود، ولی جبر و قطعیت خودش را از مشیت الهی گرفته، چون یقین داریم مشیت
الهی دگرگون نمی شود؛ نه اینكه آن حادثه جبریت و قطعیت خودش را دارد، خواه
مشیت الهی در پشتش باشد خواه نباشد. این است معنای اعتقاد به «امر بین امرین»
در نظام تكوین، نه فقط در نظام تشریع.