عرض كردیم كه این سوره از سور مكیه است و در مكه نازل شده است. در مكه
آنهایی كه با قرآن طرف بودند و آیات قرآن ناظر به آنهاست و شأن نزول آیات قرآن
متوجه آنهاست اشراف مكه بودند. بر عكسِ مؤمنین و مسلمین كه بیشتر یا همه شان
از طبقه ی مستضعف بودند، مخالفین از طبقه ی اشراف و مستكبرین و ملأ مكه بودند كه
قرآن این تعبیرات را درباره ی آنها ذكر كرده است. بیشتر آیات ربا هم در مكه نازل
شد؛ و اینها نزول قرآن را خطر بزرگی برای كیان و هستی و زندگی و وضع خودشان
می دیدند و [به این مطلب ] تصریح هم می كردند. بت واقعی اینها پولها و ثروتها و
سرمایه هاشان بود و تكیه ی اینها هم بیشتر روی همین بود، و حتی مفسرین نقل
كرده اند- و از خود آیات قرآن كاملاً این مطلب استنباط می شود، این توهم و غرور
كه برای خیلی افراد پیدا می شود- اینها پولها را كه جمع می كردند، می گفتند این پولها
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 689
را كی به ما داده؟ خدا به ما داده
[1]. چرا خدا به ما داده؟ لابد ما را بهتر از دیگران
می دانسته كه به ما داده. اینهایی كه ندارند چرا ندارند؟ چون خدا به اینها نداده. چرا
نداده؟ از بس آدمهای بدی هستند. اینها از بس آدمهای بدی هستند خدا به اینها
چیزی نداده و ما از بس آدمهای خوبی هستیم خدا به ما داده. آخرت را هم به
مقیاس دنیا حساب كنید و نتیجه بگیرید؛ مسلّم آخرت ما هم از آخرت اینها بهتر
است. به همین دلیل كه دنیای ما بهتر است آخرت ما هم بهتر است! از آیات زیادی
از قرآن این نكته استفاده می شود.
در سوره ی «یس» خواندیم كه: «
وَ اِذا قیلَ لَهُمْ اَنْفِقوا مِمّا رَزَقَكُمُ اللّهُ قالَ الَّذینَ كَفَروا
لِلَّذینَ امَنوا أَنُطْعِمُ مَنْ لَوْ یَشاءُ اللّهُ اَطْعَمَهُ» [2] وقتی می گفت از این مالتان به فقرا بدهید،
[می گفتند] به اینها بدهیم؟ ! اینها اگر قابل این دادن بودند خدا خودش به اینها
می داد، چرا ما بدهیم؟ به دلیل اینكه خدا نداده ما هم نباید بدهیم، برای اینكه اینها
خیلی آدمهای بدی هستند! در آیه ی دیگر بود: «
اَنَا اَكْثَرُ مِنْكَ مالاً وَ اَعَزُّ نَفَراً» [3] و در
آیه ی دیگر: «
وَ لَئِنْ رُدِدْتُ اِلی رَبّی لَاَجِدَنَّ خَیْراً مِنْها مُنْقَلَباً» [4]. در داستان آن دو برادر، آن
برادر كافر به آن برادر مسلمان و مؤمنش گفت كه من، هم ثروتم از تو بیشتر است و
هم [از حیث افراد قویترم؛ ] به همین دلیل، مسلّم اگر ما بمیریم و آن طوری كه تو
می گویی پیش خدا برویم در آنجا قطعاً وضع من از وضع تو بهتر است!
قرآن می گوید: «
وَ لایُغْنی عَنْهُمْ ما كَسَبوا شَیْئاً» این پول و ثروتها كه امروز در دنیا
برای اینها مایه ی هر چیز است و خیال می كنند همه چیز به اینها خواهد داد (بتهای
واقعی شان) آنجا یك ذره به دردشان نمی خورد؛ «
وَ لا مَا اتَّخَذوا مِنْ دونِ اللّهِ اَوْلیاءَ» و
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 690
نه بتهای ظاهری شان، یعنی آن بتهایی كه می روند در مقابل آنها قربانی می كنند، نیاز
می كنند
[5]، خم و راست می شوند، [مانند] بت هُبَل، بت عُزّی . آنجا نه پولشان به
دردشان خواهد خورد و نه این بتها. باز تأكید می فرماید كه «
وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ» برای
اینها عذاب بسیار بزرگی وجود دارد.
«
هذا هُدًی وَ الَّذینَ كَفَروا بِایاتِ رَبِّهِمْ لَهُمْ عَذابٌ مِنْ رِجْزٍ اَلیمٌ» (در این آیه پنج بار
تهدید به عذاب آمده است) قرآن هدایت است (نمی گوید قرآن هدایت كننده است،
می گوید قرآن محض هدایت است) ، آنها كه به آیات پروردگارشان- كه محض
هدایت است- كفر و عناد می ورزند عذابی دردناك از نوع پلیدی (عذاب بسیار
پلیدی) خواهند داشت.
در آن آیه ما داشتیم كه «
تِلْكَ ایاتُ اللّهِ نَتْلوها عَلَیْكَ بِالْحَقِّ» اینها آیات الهی است
كه ما به حق بر تو تلاوت می كنیم. قبلش هم آیات كونیّه را ذكر كرده بود. در وسط
وارد شد درباره ی افرادی كه آیات خدا را تكذیب می كنند و در مقابل آیات حق
می ایستند و می گویند همه ی این حرفها دروغ است، هیچ چیزی را قبول نداریم، در
باره ی اینها بحث كرد، دومرتبه وارد اصل مطلب می شود. اینجا باز مخاطب همه ی مردم
دنیا هستند: «
اَللّهُ الَّذی سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِیَ الْفُلْكُ فیهِ بِاَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغوا مِنْ فَضْلِهِ وَ
لَعَلَّكُمْ تَشْكُرونَ» . عطف به آیات اول است كه فرمود: «
اِنَّ فِی السَّمواتِ وَ الْاَرْضِ لَایاتٍ
لِلْمُؤْمِنینَ. وَ فی خَلْقِكُمْ وَ ما یَبُثُّ مِنْ دابَّةٍ ایاتٌ لِقَوْمٍ یوقِنونَ. وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ ما
اَنْزَلَ اللّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ رِزْقٍ فَاَحْیا بِهِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ تَصْریفِ الرِّیاحِ ایاتٌ لِقَوْمٍ
یَعْقِلونَ» . دومرتبه وارد همین گونه مسائل می شود: اللّه است، خداست آن كسی كه
دریاها را مسخَّر شما قرار داده است كه كشتیها بر روی این دریاها جریان پیدا كنند
و شما از منافع دریاها استفاده كنید و شما یك بهره ی معنوی ببرید و آن این است كه
خدای خودتان را بشناسید و شكرگزار باشید.
[1]
. چون آنها به خدای بزرگ عقیده داشتند، او را عبادت نمی كردند بتها را پرستش می كردند ولی خدا راخالق می دانستند.
[5]
. [نیاز كردن یعنی ادا كردن نذر. ]