ذكر كرده ایم و آن این است كه در ابتدا مشكل به نظر می رسد كه انسان بتواند تصور كند كه میان اعمال و خوبی و بدی انسانها با حوادث و جریانات كلی عالم ارتباطی باشد؛ یعنی اینها چیزهایی است كه حتی از حد علوم عادی بشر خارج است؛ بعد از ارشاد و هدایت انبیا، علم و فلسفه ی بشر می تواند به اینها نزدیك شود. ممكن است انسان این طور خیال كند كه این اوضاع و احوال عالم كه دارد می گردد، نسبت به بشرها- به تعبیر امروز- بی تفاوت است كه بشرها خوب باشند یا بد. حال اگر هم در آخرت عكس العملی هست، در دنیا عالم هیچ گونه عكس العملی نسبت به خوبیها و بدیهای بشر [1] ندارد. افراد جامعه ی بشر خوب باشند یا بد، اوضاع و احوال عالم عكس العملی در مقابل آن نشان نمی دهد. شاید افكار اغلب مردم ساده یا افرادی كه كمی مادی فكر می كنند همین طور باشد كه دنیا جریانی خودش برای خودش دارد، حال همه ی مردم روی زمین صالح و متقی و درستكار و موحد و خداپرست و عادل باشند اوضاع عالم كار خودش را می كند، همه ی مردم كافر و مشرك باشند، به یكدیگر ظلم و تعدی كنند و فسق و فجور در میانشان باشد باز عالم كار خودش را همان طوری كه باید، انجام می دهد؛ نسبت به بشر بی تفاوت است؛ و اگر بشر مجازاتی باید ببیند یا پاداشی باید بگیرد، در آخرت خواهد بود.

ولی قرآن مطلبی را بیان می كند كه اگرچه ابتدا قبولش برای اذهان عادی سنگین است اما حقیقتی است. ما زمانی این بحث را مطرح كرده ایم- و در یادداشتهایم هست- كه ایمان اقتضا می كند كه فكر انسان در سطحی بالاتر از سطح فكر مردم بی ایمان باشد یعنی اگر انسان به گفته های پیغمبران و به آنچه آنها بیان كرده اند ایمان داشته باشد ناچار به قوانینی ایمان می آورد كه خیلی دقیق تر است از آنچه بشر از راه علم و فلسفه ی خودش كشف می كند. معنای «ایمان به گفته های پیغمبران» این است كه انسان به همه ی گفته ها و به همه ی لوازم و ملزومات حرفهایشان ایمان داشته باشد. یكی از مطالب همین است كه: «وَ لَوْ اَنَّ اَهْلَ الْقُری امَنوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْاَرْضِ» [2] اگر مردم قریه ها و جمعها اهل ایمان و تقوا باشند و بشوند، ما می گشاییم بركتهایی را از بالا و پایین، معنوی و مادی؛ و عكس

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 732

قضیه، اگر اهل ایمان و تقوا نباشند بركتها را می گیریم. قبول دارم كه در ابتدا تصورش برای انسان مشكل به نظر می رسد ولی این حقیقتی است. خیلی از امور ابتدا به نظر انسان مشكل می رسد ولی حقیقت است. در همین امسال در كاشان چند جلسه ای تحت عنوان «دولت حضرت مهدی عجّل اللّه تعالی فرجه» بحث كردم بر اساس آنچه كه از مجموع آثار و اخبار اسلامی استفاده می شود كه در دولت اسلامی و به قول امروزیها در حكومت ایده آل اسلامی، چه وضعی پیش می آید؟ از جمله چیزهایی كه در آن دولت كاملاً به چشم می خورد یك نوع توافق و هماهنگی و به عبارت دیگر یك نوع سَرِ مهربانی است كه میان طبیعت و انسان برقرار می شود، یعنی دیگر این عالم طبیعت آن حوادثی را كه عكس العمل های خیلی شدید است- مثل طوفانها و زلزله ها- بكلی نفی می كند، به شكل دیگری و از جای دیگری آنها را خارج می كند؛ و برعكس، زمین آنچه از ذخایر در باطن خود دارد همه را در اختیار می گذارد: «وَ یُخْرِجُ الْاَرْضُ اَفْلاذَ كَبِدِها» [3] آن یك امر استثنایی نیست، عملی شدن و اجرا شدن همان «وَ لَوْ اَنَّ اَهْلَ الْقُری امَنوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْاَرْض» است.

ما الآن نمی توانیم درست پیش بینی كنیم كه چقدر از بدبختیها و نكبتهایی كه از ناحیه ی عالم به ما می رسد بستگی دارد به اعمال ناشایستی كه ما خودمان در روی زمین انجام می دهیم، ولی از نظر قرآن این مطلب یك حقیقت مسلّم و غیرقابل تردید است. این است كه در این آیاتِ «فَكَیْفَ كانَ عَذابی وَ نُذُر» این داستانها را كه خیلی مختصر و با جمله های كوتاه، خیلی سریع و با لحنی تند و خشن و كوبنده بیان می كند بدون اینكه در صدد این باشد كه داستان را تشریح كند، همه برای این است كه این مطلب را بفهماند كه اعراض كردن از آنچه كه انبیا برای مردم آورده اند، از آن دعوت و از آن نعمتی كه به وسیله ی آنها به مردم ارائه شده است و به عبارت دیگر كفران این نعمت چه عكس العملی در گذشته داشته است و در آینده هم خواهد داشت. پس در این آیات بنا بر این نیست كه مطلب دیگری مثلاً قسمتی از یك داستان گفته شود كه در جای دیگر گفته نشده است. عمده ی [هدف ] این است كه روح آن داستان در اینجا خوب منعكس شود.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 733

[1] . یعنی جامعه ی بشریت؛ اینها تابع حكم یك فرد نیست، حكم عموم است.

[2] . اعراف / 96.

[3] . منتخب الاثر، صفحه ی 472، حدیث 4.