مثلاً مسافرت كردن در حالی كه قمر در عقرب است یا مسافرت كردن در فلان روز خوب نیست، مسافرت كردن در فلان روز خوب است، این چیزهایی كه اصطلاحاً «نجوم احكامی» نامیده می شود. اینها چیست؟ در مورد اینها ما یك عده روایات داریم كه ظاهر آنها همینها را تأیید می كند، و از طرف دیگر یك عده روایات داریم كه شدیداً اینها را نفی می كند، مثل آنچه كه در نهج البلاغه است كه در كتب روایات هم ذكر شده است كه وقتی امیرالمؤمنین سلام اللّه علیه می خواستند به جنگ نهروان بروند، در حالی كه سوار شده و آهنگ رفتن كرده بودند اشعث قیس كِنْدی آمد در حالی كه یكی از خویشاوندانش همراهش بود و گفت: یا امیرَالمؤمنین! توقف بفرمایید و حركت نكنید برای اینكه این [مرد] سخنی می گوید. فرمود: چه می گوید؟

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 737

او آمد و گفت: من منجم هستم [1]، اوضاع كواكب دلالت می كند كه اگر شما در این ساعت حركت كنید و بروید به جنگ شكست می خورید و همه تان كشته می شوید.

امیرالمؤمنین به شدت به او حمله كرد؛ فرمود: هر كسی كه حرفهای تو را باور كند باید خدا و قرآن را تكذیب كند. ما وظیفه داریم در كارها به خدا توكل و اعتماد كنیم؛ و بعد فرمود: «سیروا عَلَی اسْمِ اللّهِ» [2] به نام «خدا» حركت كنید و هیچ به حرفهای اینها ترتیب اثر ندهید. رفتند و پیروز هم شدند و می دانیم كه در هیچ جنگی لشكریان امیرالمؤمنین به این سرعت و به این تمامی پیروز نشدند كه غیر از هشت نُه نفر از خوارج بقیه همه تارومار شدند.

عبدالملك بن اعیَن برادر زرارة بن اعین است [3]. روزی آمد خدمت امام صادق علیه السلام و عرض كرد: یَا بنَ رسولِ اللّه! من گرفتار این نجوم شده ام و این نجوم در من وسواسی ایجاد كرده. ضمناً این آدم منجّم هم بود، به همین نجوم احكامی عمل می كرد، به این حسابهایی كه اوضاع ستارگان مثلاً دلالت می كند بر اینكه اگر امروز از طرف جنوب بروی چنین [می شود، ] از شمال بروی چنین، مسافرت چنین است و ازدواج چنین. كم كم عادت كرده بود و خیلی مصیبت بود كه تمام كارهایش را بر اساس راهنماییهای نجومی انجام بدهد و این سبب شده بود كه اصلاً زندگی اش فلج شود چون یك روز مثلاً چندمِ ماه بود نحس بود، یك روز قمر در عقرب بود، روز

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 738

دیگر فلان ستاره در پیش رو بود. گفت: یَابنَ رسولِ اللّه! من این طور شده ام. در حدیث نوشته اند- در وسائل است- حضرت با كمال تعجب فرمود: تو به این چیزها عمل و اعتنا می كنی؟ ! گفت: بله یَابنَ رسولِ اللّه، چطور؟ فرمود: الآن حركت می كنی می روی به خانه ات و تمام این كتابها را یكجا آتش می زنی. امر امام بود؛ رفت تمام كتابها را یكجا آتش زد.

روایات زیادی در نهی از ترتیب اثر دادن به این امور داریم. یك سلسله روایات سومی داریم [4] كه از آنها انسان این طور می فهمد كه نحوست ایام و اوضاع كواكب یا اساساً در زندگی انسان اثر ندارد یا اگر هم اثری داشته باشد، 1. توكّل به خدا 2. توسّل به ائمه و 3. صدقه دادن اثر اینها را از بین می برد. من خودم از آن زمان كه [این روایات را] دیدم، اصلاً بنایم بر این است كه در هیچ كاری به این امور ترتیب اثر ندهم كه:

سه و پنج و سیزده با شانزده

بیست و یك با بیست و چهار و بیست و پنج

هفت روز نحس باشد در مهی

زان حذر كن تا نیابی هیچ رنج

فكر نمی كنم چنین چیزهایی هم وجود دارد. توكل می كنم یا اگر مثلاً از سفر خودم نگرانی داشته باشم، بالاتر از توكّل صدقه ای هم می دهم.

[1] . منجم به همان معنا كه شامل نجوم احكامی هم می شود، نه فقط نجوم ریاضی. نجوم ریاضی كه اوّل ماه كِی است و كی خسوف می شود كی كسوف و حسابهای ریاضی است هیچ اشكالی ندارد و هیچ كسی هم ایراد نگرفته. مقصود نجومی است كه مربوط به تأثیر اوضاع آسمانی در بشر است كه ازدواج در این روز چنین است، مسافرت كردن در این روز چنین است و. . .

[2] . نهج البلاغه فیض الاسلام، خطبه ی 78.

[3] . زراره از اكابر اصحاب امام صادق علیه السلام است كه ضرب المثل بزرگان اصحاب است وچقدر از روایات ما را همین زراره نقل كرده است. حمران بن اعین، بُكَیر بن اعین، زرارة بن اعین، عبدالملك بن اعین، اینها چند برادرند و همه شان شیعه و از اصحاب امام و عالم و راوی حدیث و فاضل و ملّا هستند و در رأس همه ی آنها البته خود زراره قرار گرفته ولی در كتب ما روایات زیادی هست كه حمران بن اعین چنین روایت كرد، بكیر بن اعین چنین روایت كرد، زراره چنین و عبدالملك چنین. زراره باز فرزندی دارد كه از راویان است. همین بكیر بن اعین فرزندی دارد به نام عبداللّه بن بكیر كه خیلی از او روایت می كنند.

[4] . همینها را مخصوصاً می خواستم بخوانم، در تفسیر المیزان جمع كرده بودند، خودم قبلاًدیده بودم، مخصوصاً یكی دو تا روایت را در حدود پانزده سال پیش در سفینةالبحار مرحوم حاج شیخ عباس دیده بودم و بعد دیدم اینجا بیشتر روایت جمع كرده اند.