این مسأله كه آیا می شود یك شی ء جسم باشد و غیر مرئی، در علم قدیم جزء مشكلات بوده است. در علم و فلسفه ی قدیم فرض این مطلب كه یك شی ء جسم باشد و در عین حال غیر مرئی یعنی غیر قابل رؤیت باشد، امر مشكلی بوده است.

حداكثر آنچه كه تصور می كردند [این بود كه ] مثلاً در مورد هوا می گفتند هوا جسم هست ولی جسم غیر مرئی است چون ما یكدیگر را به وساطت هوا و نور می بینیم اما خود هوا را نه می بینیم و نه لمس می كنیم؛ وجود هوا را به قرائنی به دست می آوریم، از قبیل اینكه وقتی مثلاً كوزه ای را در آب فرو می بریم می بینیم قُلقُل

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 57

می كند، احساس می كنیم كه یك چیزی دارد خارج می شود؛ یا در مواقع سرعت، مثلاً وقتی كه سوار اسب می شویم، احساس می كنیم یك چیزی با صورت و دست ما تماس پیدا می كند و فشار می آورد، در صورتی كه آن آدمی كه ایستاده آن را احساس نمی كند. این حد اكثر تصوری بود كه [قدما] راجع به اینكه یك شی ء جسم باشد و مرئی نباشد داشتند.

ولی امروز مسأله شكل دیگری پیدا كرده و آن این است: جسم یعنی شیئی كه دارای جوهری باشد كه دارای ابعاد است. اینكه در قدیم خیال می كردند همه جسمها سه بعدی است امروز مورد قبول نیست یعنی معتقدند كه ممكن است جسمی دوبعدی باشد، جسمی یك بعدی باشد، جسمی چهار بعدی باشد، جسمی شش بعدی باشد. می گویند ما خودمان سه بعدی هستیم و ساختمان ادراك ما هم ساختمان سه بعدی است، یعنی ما فقط اجسام سه بعدی را درك می كنیم. اگر اجسامی باشند كه سه بعدی نباشند، دوبعدی یا چهاربعدی باشند آن وقت دیگر ما نمی توانیم آنها را درك كنیم. شاید دوبعدیها را مثلاً بتوانیم درك كنیم چهاربعدیها را نتوانیم یا برعكس. به هر حال ادراكات ما ادراكات سه بعدی است نه كمتر و نه بیشتر. بنابراین ممكن است در همین فضا الآن اجسامی وجود داشته باشند كه جسم باشند، ثقَل باشند، وزن داشته باشند، ما وجود آنها را احساس نكنیم ولی آنها واقعاً وجود داشته باشند. این احكامی هم كه ما آنها را برای همه اجسام، قطعی فكر می كنیم آنچنان قطعیت ندارد. مثلاً می گوییم كه جسمی از جسمی نمی تواند عبور كند. اگر همین اتاق درهایش بسته باشد ما دیگر نمی توانیم از این دیوارها عبور كنیم مگر اینكه بشكافیم. بدون اینكه شیشه را بشكنیم یا در را باز كنیم و یا دیوار را بشكافیم نمی توانیم عبور كنیم. ولی می گویند اجسامی كه مثلاً دوبعدی هستند از همین دیوار عبور می كنند بدون آنكه دیوار شكافته شود.

نه اینكه ما بخواهیم حرف قرآن در باره ی جن را به استناد اینها بپذیریم. یك نفر باایمان، كسی كه به آنچه قرآن فرموده است ایمان پیدا كرده باشد، بعد از آنكه قرآن را شناخت اولین مستندش خود قرآن است. قرآن اینچنین بیان كرده، ما به گفته قرآن ایمان داریم كه چنین خلقی در عالم وجود دارد، خلقی كه در بسیاری از خصوصیات شبیه انسان است حتی در مكلف بودن و پیغمبر داشتن، ولی آنها پیغمبری از نوع خود ندارند، پیغمبر آنها از نوع انسانهاست، یعنی پیغمبرهای انس

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 58

پیغمبر آنها هم هستند. آنها هم عذاب دارند، آنها هم نعیم دارند. در روایات این مطلب هست كه حتی آنها خوراك دارند، توالد و تناسل دارند، لذت جنسی دارند؛ یعنی خیلی شبیه انسان هستند. این است كه در مسائل مربوط به تكلیف و پاداش و كیفر، قرآن آنها را هم وارد می كند، چون بر اساس اعتقادی كه ما از قرآن گرفته ایم پیغمبر منحصراً پیغمبر انس نبوده، پیغمبر جن هم بوده است، و قرآن و همچنین كتب آسمانی دیگر فقط كتاب انس نیست، كتاب آن موجود غیر مرئی و غیر محسوس برای ما- كه اطلاعات ما در باره آن خیلی ضعیف است- نیز هست.