ذَواتا أَفْنانٍ » این دو بهشت انواعی از نعم دارند. باز توضیح نمی دهد، [می فرماید]
«انواعی» . در این توضیح ندادن ها عنایتی هست. در علم «بلاغت» می گویند گاهی
یك مطلب به تعمّد در ابهام گذاشته می شود تا ذهن شنونده به هر راه برود و ضمناً به
او بفهمانند كه اگر توصیف شود محدود می شود، چون هر مقدار توصیف شود ذهن
آن را محدود می كند به همان كه شنیده. بدان هر چه توصیف كنند، مطلب بیش از
مقداری است كه بخواهد توصیف شود. «
ذَواتا أَفْنانٍ » این دو بهشت دارای انواعی از
نعیم هستند. این كه می گوید «انواعی از نعیم» یعنی محدودش نكن، پس اگر ما بعد
هم توصیف كنیم و نمونه هایی را بگوییم كه شما با آن نمونه ها آشنا هستید و
می توانید آشنا باشید، بدانید كه محدود به اینها نیست. پس این «
ذَواتا أَفْنانٍ » مقدمه
است برای اینكه ذهن [نعم آن دو بهشت را] محدود نكند، «
فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ » . در یك
آیه می فرماید: «
فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ» [1] هیچ نفسی نمی تواند بداند كه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 78
چه مایه های روشنایی چشمی در آنجا پنهان است؛ یعنی حتی توصیفهایی كه ما در
قرآن می كنیم به حسب میزان درك بشر است نه اینكه به میزانی است كه آنها هستند؛
آن قابل توصیف نیست. برای یك نفسْ در دنیا امكان درك آن مطلب وجود ندارد.
«
فِیهِما عَیْنانِ تَجْرِیانِ » در آن دو بهشت دو چشمه جریان دارد. باز مفسرین اینجا
همین حرف را زده اند. [می فرماید] دو چشمه ای جریان دارد؛ یعنی چگونه
چشمه هایی هست، [قابل توضیح نیست؛ ] همین قدر بدانید دو چشمه ای هست. این
«ای» [در «دو چشمه ای» ] باز علامت ابهام است یعنی دیگر وصفش را از ما
نخواهید.
«
فِیهِما مِنْ كُلِّ فاكِهَةٍ زَوْجانِ » از هر میوه ای دو نوع وجود دارد. زوجان یعنی
«جفت» كه مفسرین گفته اند یعنی دو نوع نه یك نوع. باز قرآن شرح نداده است. قهراً
همان احتمال می آید كه آنجا كه گفتیم «جنتان» (دو بهشت است) قهراً میوه های هر
بهشتی هم با میوه های بهشت دیگر فرق می كند؛ میوه های بهشت روحانی، روحانی
است و میوه های بهشت جسمانی، جسمانی است. تا اینجا وصف خود این دو بهشت
بود. «
فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ » نعمتها را ببینید، به كدام یك از نعمتها تكذیب می كنید؟