وَ كُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً» و شما سه صنفْ مردم خواهید بود، و شما مردم به سه دسته
تقسیم خواهید شد كه دو دسته ی شما اهل نجاتند و یك دسته اهل هلاك «
فَأَصْحابُ
اَلْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ اَلْمَیْمَنَةِ. `وَ أَصْحابُ اَلْمَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ اَلْمَشْئَمَةِ. `وَ اَلسّابِقُونَ اَلسّابِقُونَ » آن
سه نوع و سه صنف به این شكل است: گروهی اصحاب میمنه هستند. میمنه به دو
معناست: یكی به معنای یمین است، راست در مقابل چپ. در آیات بعد خواهد آمد:
«اَصْحابُ الْیَمینِ. . . وَ اَصْحابُ الشِّمال. . . » دست راستی ها و دست چپی ها. اصطلاح
«دست راستی و دست چپی» در زمان ما پیدا شده ولی البته اینها به مقصود دیگر و
اصطلاح دیگری است. اصطلاح قرآن هزار و دویست سال قبل از این اصطلاح پیدا
شده است. بعد در آن آیه ببینیم كه به چه عنایت «اَصْحابُ الْیَمینِ وَ اَصْحابُ الشِّمال»
می گویند، دست راستی ها و دست چپی ها، یاران راست و یاران چپ.
اصطلاح جدید كه می گویند «دست راستی و دست چپی» اصطلاح رایجی
است كه از زمان هگل فیلسوف معروف آلمانی كه از بزرگان فلاسفه ی غرب و دنیا
شمرده می شود رایج شده است. هگل شاگردهای زیادی داشته و می گویند روی
كرسی تدریسش كه می نشست شاگردانش معمولاً جاهای مشخصی داشتند، یك
عده در دست راست كرسی اش می نشستند و یك عده در دست چپ. از نظر فكر هم
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 92
دست راستی ها با دست چپی ها متفاوت بودند یعنی افكار دست راستی ها افكار
معتدلتری بود و افكار دست چپی ها افكار تندتری. دست راستی ها محافظه كارانه
فكر می كردند و دست چپی ها انقلابی و تند. كم كم این، اصطلاح شد: دست راستی ها
و دست چپی ها. بعد در غیر شاگردهای هگل هم در هر جامعه ای هر گروهی را كه
نسبتاً محافظه كارانه فكر كند «دست راستی» گفتند و هر گروهی را كه انقلابی و تند
فكر كند «دست چپی» . امروز به سرمایه دارها چون روش سیاسی شان روش
محافظه كارانه است می گویند «دست راستی ها» ، به كمونیستها كه روششان روش
انقلابی است می گویند «دست چپی ها» .
ولی عرض كردیم اصطلاح قرآن هزار و دویست سال قبل از این پیدا شده.
قرآن اصحاب الیمین را اهل سعادت می داند و اصحاب الشمال را اهل شقاوت و
گروه دیگری را اختصاصاً ذكر می كند كه آنها را «سابقون» (پیشی گیرندگان)
می نامد و آنها هم اهل سعادتند و مقامشان از اصحاب الیمین هم خیلی بالاتر است.
در عین حال قرآن برای همه ی اینها عظمت قائل است یعنی اگر سابقین بر اصحاب
میمنه تقدم دارند خیال نكنید خود اصحاب المیمنه وضعشان وضع كوچكی است.
اول به یك صورت تعظیم و تبجیل دارد: «
فَأَصْحابُ اَلْمَیْمَنَةِ» یك دسته اصحاب
المیمنه هستند «
ما أَصْحابُ اَلْمَیْمَنَةِ» چی هست اصحاب المیمنة یعنی چه می دانی چی
هست؟ البته بعد خود قرآن مقداری از سعادتهای آنها را تشریح می كند ولی مقدمتاً
می گوید
أَصْحابُ اَلْمَیْمَنَةِ* و چیست اصحاب میمنه
وَ أَصْحابُ اَلْمَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ اَلْمَشْئَمَةِ.
گفتیم كه «میمنه» به دو معنی است. یكی به معنی راست است در مقابل چپ.
یكی هم به معنای همین میمنتی كه امروز می گوییم یعنی یمن و بركت و خیر، كه
[اصحاب میمنه ] در واقع می شود اصحاب خیر و یمن، و اصحاب مشئمه بر عكس،
یعنی اصحاب شُؤم، اصحاب شئامت، شومها. در واقع این جور می شود: اصحاب
میمنت: میمونها، باسعادتها؛ اصحاب مشئمه: شومها، بدبختها. «و اصحاب مشئمه و
چیست اصحاب مشئمه؟ » یعنی كار اینها هم خیلی بزرگ و عظیم است. درباره ی این
دو گروه فرمود: «اصحاب میمنه، چیست اصحاب میمنه؟ اصحاب مشئمه، چیست
اصحاب مشئمه؟ » ؛ به «سابقون» كه می رسد حتی كلمه ی «چیست» را هم بر می دارد:
«وَ السّابِقونَ السّابِقون» اما پیشی گیرندگان همان پیشی گیرندگان اند، یعنی كافی است
كه ما درباره شان بگوییم «پیشی گیرندگان» . اول این سه دسته را ذكر [می كند و بعد
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 93
مطالبی ]
[1] درباره ی نعیمهای سابقین و نعیمهای اهل میمنت و عذابهای اهل مشئمت-
كه بعد هم از اهل مشئمه به «اصحاب الشمال» تعبیر می شود- بیان می فرماید.
اینجا چون تقسیمِ سه گانه شده است نه دو گانه، قهراً یك عنایتی در آن هست.
این سؤال مطرح است كه چرا قرآن تقسیم را دوگانه نكرد؟ در بعضی جاهای دیگر
تقسیمْ دوگانه شده، مسلّم اینجا هم اگر تقسیمْ دوگانه می شد صحیح بود ولی چون
سه گانه شده است معلوم می شود یك عنایت خاصی به اینها هست. اگر تقسیمِ
دوگانه می شد این بود كه مثلاً بفرماید مردم دو دسته می شوند: سعدا و اشقیا. مطلب
درست هم بود، هیچ ایرادی هم نداشت كما اینكه در آیات دیگری در قرآن هست:
«
أَمَّا اَلَّذِینَ سُعِدُوا فَفِی اَلْجَنَّةِ» [2]، «
فَأَمَّا اَلَّذِینَ شَقُوا فَفِی اَلنّارِ» [3]. ولی قرآن خواسته است كه
سعدا را هم یك تیپ معرفی نكند و به اصطلاح به یك چوب نراند و بیان كند كه
سعدا هم در عین اینكه همه سعدا هستند ولی آنقدر میانشان تفاوت هست كه اینها را
ما باید در دو گروه بشماریم، كه گروهی را «سابقون» نامیده است و بعد هم
می فرماید: «
أُولئِكَ اَلْمُقَرَّبُونَ » اینها مقرّبان هستند، و گروه دیگر را «اصحاب میمنه»
نامیده است كه در سوره ی واقعه آیه ای نداریم كه كلمه ی «ابرار» را بر آنها اطلاق كرده
باشد ولی در جای دیگر ما داریم كه به اینها كلمه ی «ابرار» اطلاق شده است. اینها
نیكانند و آنها مقرّبان، و فرق است میان نیكان و مقرّبان. این جمله معروف است، به
حدیث هم نسبت داده می شود. الآن من قطعاً نمی دانم كه این جمله حدیث است یا
كلام عرفاست كه می گویند: «حَسَناتُ الْاَبْرارِ سَیِّئاتُ الْمُقَرَّبین» كارهای نیك ابرار،
گناهان است برای مقرّبین؛ یعنی درجه ی آنها آنقدر بالا است كه كارهایی كه برای اینها
حسنه و درجه است و اینها را بالا می برد برای آنها سیّئه است و آنها را پایین
می آورد. حسنات اینها در درجه ی گناهانِ مقرّبین است. پس معلوم می شود فاصله ی
میان سابقون و اصحاب میمنه خیلی زیاد است.
[1]
. [چند ثانیه ای از بیانات استاد شهید روی نوار ضبط نشده است. ]