ببینید این حدیث پیغمبر چقدر معنی دارد! پیغمبر اكرم با اصحابشان نشسته بودند، فرمودند سنگی از لبه ی جهنم رها شده بود، هفتاد سال بود كه حركت می كرد، الآن رسید به كف جهنم. فریاد گریه از خانه یهودی خبیثی كه آنجا بود بلند شد. حال یادم نیست كه اصحاب مطلب را همین طور درك كردند یا خود ایشان توضیح دادند این سنگی كه هفتاد سال بود به این پایین می رفت و می رفت و اكنون رسید، این شخص بود یعنی او در تمام مدت عمرش داشته می رفته نه اینكه انسان وقتی مُرد به طرف جهنم رها می شود یا با یك ریسمان می كِشندش می برند بالا؛ همین الآن انسان یا به سوی بهشت بالا می رود یا به سوی جهنم هبوط می كند، یا به طرف راستِ كلِ عالم گرایش پیدا می كند یا به طرف چپِ كلِ عالم؛ و نه اینكه اینجا انسان نه چپی است و نه راستی، نه بالا رفته نه پایین، وقتی مرد دست یكی را می گیرند می برند بالا، دست دیگری را می گیرند می اندازند پایین؛ چون آن بالا و پایین نوعی بالا و پایین دیگر است كه الآن هم كه انسان در این دنیا هست در باطنش به آن سو دارد می رود: یا به سوی بالا و علّیّین به تعبیر قرآن، یا به سوی پایین و سجّین و جهنم و جهنام و آن اسفل سافلین و آن جای بسیار تاریك پایین كه دیگر از آن پایین تر چیزی نیست.

رفتنش یعنی چه؟ رفتنش همان اعمال و نیات انسان است.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 109

اعمال انسان گام برداشتن است (این دیگر قطعی است) همین طور كه راه رفتن های این دنیا بالضروره انسان را به جایی می رساند یعنی اگر انسان یك مسیر را برود به جایی در آن مسیر می رسد. [آیا] می شود انسان سرش را پایین بیندازد، از طرف شمال برود، به او بگویند كجا می روی، بگوید می خواهم به قم بروم؟ ! چنین چیزی محال است. محال است كه انسان به طرف شمال برود، به نقطه ی جنوب برسد؛ و محال است كه انسان به طرف جنوب برود، به نقطه ی شمال برسد. اگر انسان بخواهد به نقطه ی شمال برسد راهش این است كه از طرف شمال برود. اگر بخواهد به نقطه ی جنوب برسد راهش این است كه از طرف جنوب برود. مشرق هم راهش از آن طرف است، مغرب هم از آن طرف. انسان در دنیا كه كارهایش بر اساس قرارداد است، در كارهای قراردادی می بیند كه این بی حسابی ها رخ می دهد. مثلاً چطور؟ می گوید ما درس نمی خوانیم آخر سال هم نمره می گیریم. بله نمره گرفتن یك كار قراردادی است (معلم نمره ای را باید بگذارد) چون با آن كار كه او هجده گذاشت كه تو هجده نمی شوی! یك هجده ای آنجا نوشته شده است و او هم به آن ترتیبِ اثر می دهد اما بنا نیست كه آن واقعیت عوض شود و تغییر كند. انسان چون در دنیا می بیند كه در راههای قراردادی دنیا با اینكه از آن طرف رفته نتیجه ی یك طرف دیگر را به او می دهند:

گنه كرد در بلخ آهنگری

به شوشتر بریدند سر مسگری

به قول این شاعر یك آهنگر می رود گناه می كند سر یك مسگر را می بُرند، [با خود می گوید در آخرت هم ] شانس است، یك وقت هم شد؛ و خیلی از افراد اصلاً منتظر یك شانس در عالم آخرت اند. آیا چنین شانسی در دنیا هست كه تو راه خراسان را پیش بگیری بعد سر از كربلا در بیاوری؛ بگویی من از این راه می روم، یك وقت شانسم گرفت از كربلا سردرآوردم؟ ! محال است كه در كارهایی كه به حقایق عالم مربوط است حرفهایی از قبیل شانس مؤثر باشد.