حال چرا فی ء به یتامی و مساكین و ابن السبیل و این فقرا و دیگران برسد؟ اینجا
قرآن تعلیلی كرده كه از این تعلیل یك اصل كلی برای جاهای دیگر استفاده
كرده اند: «
كَیْ لا یَكُونَ دُولَةً بَیْنَ اَلْأَغْنِیاءِ مِنْكُمْ » برای اینكه این مال و ثروت، چیزی
نباشد كه فقط در میان اغنیای شما گردش كند؛ یعنی فلسفه ی این حكم این است كه
پول و ثروت در میان همه ی طبقات پخش شود و اختصاص به یك طبقه ی معین نداشته
باشد كه فقط در میان آنها در یك مدار بسته گردش كند، در مدار بازی باشد كه همه
مردم را شامل شود. كلمه ی «دُولَة» و «دَوْلَة» هر دو در زبان عرب استعمال می شود، هر
دو هم به اعتبار تداول یعنی دست به دست شدن است. دولت را هم «دولت»
می گویند چون دست به دست می شود یعنی برای یك نفر یا برای یك عده باقی
نمی ماند، اینها می روند عده ی دیگر می آیند، آن عده می روند باز عده دیگر می آیند. از
آن جهت كه به اصطلاح یك «حالت» است به آن می گویند «دَولة» ولی آن چیزی كه
دست به دست می شود مثل خود پست یا پول را می گویند «دُولة» . حال قرآن
می گوید این پول كه دست به دست می شود نباید در یك مدار محدود كه مدار
اغنیاست دست به دست شود، باید در مدار عموم دست به دست شود؛ چون پول به
هر حال در گردش و حركت است، نمی تواند در یك جا بماند، ولی اینكه پول
نمی تواند در یك جا بماند دو جور است: یك وقت هست فقط در میان یك طبقه و
در یك مدار محدود گردش می كند، و یك وقت هست در یك مدار نامحدود
گردش می كند؛ كه از این جمله این نظریه ی اسلام استنباط شده است كه نظر اسلام در
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 153
باب ثروت این است كه در یك مدار محدود گردش نكند بلكه در یك مدار
نامحدود یعنی در دست همه مردم [گردش كند. ] بهترین مثل آن چرخ و فلك است.
چرخ و فلك همیشه در حال گردش است، یعنی آن كه در آن رأس قرار گرفته
می آید پایین و در آن پایین ترین نقطه، و آن كه در نقطه پایین بوده می رود بالا؛
دومرتبه همین طور گردش می كند، به یك حال باقی نمی ماند. قرآن حرفش این
است كه پول باید در میان همه مردم بگردد نه در میان یك طبقه ی معین.
«
وَ ما آتاكُمُ اَلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اِتَّقُوا اَللّهَ إِنَّ اَللّهَ شَدِیدُ اَلْعِقابِ »
آنچه را كه پیامبر به شما می دهد بگیرید و آنچه را كه از آن نهی می كند باز بایستید؛
یعنی اوامر و نواهی پیغمبر باید معیار و ملاك قانون در میان شما باشد؛ و از خدا
بترسید كه خداوند شدیدالعقاب است.
در گذشته خواندیم كه «
ما أَفاءَ اَللّهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ اَلْقُری فَلِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ
لِذِی اَلْقُرْبی وَ اَلْیَتامی وَ اَلْمَساكِینِ وَ اِبْنِ اَلسَّبِیلِ » یعنی آ نها را به عنوان موارد مصرف
[فی ء] معین فرمود، ولی باز تكرار می شود: «
لِلْفُقَراءِ اَلْمُهاجِرِینَ » . مفسرین همه گفته اند
اینها توضیح همان قسمتهای قبل است. مثلاً وقتی می فرماید: «لله» برای خدا، باید
مصرفش معلوم شود؛ مقصود فی سبیل الله است. آن «فی سبیل الله» چه كسانی
هستند؟ برای فقرای مهاجرین كه از شهر و دیارشان اخراج و از اموالشان [دور]
شدند «
یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اَللّهِ وَ رِضْواناً*» و اكنون كه در مدینه هستند طالب فضل
الهی اند یعنی دنبال كار و كسب می روند از نظر دنیا، و طالب رضای حق هستند از
نظر آخرت «
وَ یَنْصُرُونَ اَللّهَ وَ رَسُولَهُ » خدا و پیامبرش را یاری می دهند، كمك و
سرباز اسلام اند «
أُولئِكَ هُمُ اَلصّادِقُونَ» [1] اینها مردمی هستند صادق و راستین، راست
گفتار و راست كردار. آیا باز فقط به مهاجرین اختصاص دارد، [مورد] مصرفْ
مهاجرین اند؟ «
وَ اَلَّذِینَ تَبَوَّؤُا اَلدّارَ وَ اَلْإِیمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ » و آنان كه خانه ی گِل و خانه ی ایمان
و دل را قبلاً برای مهاجرین آماده كردند [، یعنی انصار. ]