بعد می فرماید: «
وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِینَ نَسُوا اَللّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِكَ هُمُ اَلْفاسِقُونَ »
مباشید از كسانی كه خدا را از یاد بردند، از خدا غافل شدند و به مجازات این عمل-
كه لازمه ی قهری این عمل است- خدا خودشان را از خودشان غافل كرد. از خدا
غافل شدند؛ لازمه ی از خدا غافل شدن، از خود غافل شدن است. «
أُولئِكَ هُمُ
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 166
اَلْفاسِقُونَ » فاسقهای حقیقی همینها هستند.
در قرآن تعبیرات عجیبی در مورد نفس انسان آمده است. گاهی این تعبیر آمده
است كه خود را زیان نكنید، خود را نفروشید، خود را فراموش نكنید. همه ی اینها به
نظر عجیب و غریب می آید. خود را زیان نكنید؛ یعنی چه انسان خودش را زیان
نكند؟ حتی اگر كسی از آن قماربازهای درجه اول هم باشد تمام مال و زندگی و
خانه و لباس و مثل بعضی- شنیده ام- زنش را می بازد؛ باختن یعنی از دست دادن،
ولی انسان خودش را بخواهد از دست بدهد كه معنی ندارد، چون هر جا باشد
بالاخره خودش با خودش است، خودش كه از خودش جدا نمی شود. اما قرآن این
تعبیر را دارد كه خود را نبازید. در بعضی جاها می فرماید كه اصلاً باختن حسابی، آن
باختنی كه واقعاً باختن است و آن باختنی كه زیانی است كه مافوق آن زیانی نیست
وقتی است كه انسان خودش را زیان كند، خودش را ببازد: «
قُلْ إِنَّ اَلْخاسِرِینَ اَلَّذِینَ
خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ» [1] بگو زیانكار آن است، ورشكسته آن است. آن كسی كه تجارتش
ورشكست می شود او را نباید زیانكار حساب كرد؛ زیانكار حسابی آن است كه از
خود ورشكست شده است.
تعبیر فروختن هم هست: «
وَ لَبِئْسَ ما شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ» [2] چه بد كردند كه
خودشان را فروختند! تعبیر نسیان و فراموشی هم كه در این آیه و بعضی آیات دیگر
و جمله های دیگر هست كه خود را فراموش كردند. این «خود را فراموش كردن»
معنی اش چیست؟ معنایش همین است كه انسان وقتی خودش را نشناسد، حقیقت
خودش را نشناسد، مسیر خودش را نشناسد، خودش را چیزی بپندارد غیر از آنچه
كه هست، پس خودش را گم كرده، خودش را فراموش كرده. اساس تعلیمات قرآن
این است كه انسان این حقیقت را درك كند كه خودش حقیقتی است كه در این دنیا
به وجود آمده و این دنیا هم برای او منزل و مأوایی است كه مكتسبات خودش را در
اینجا باید تهیه كند و خودش را در اینجا باید بسازد و بعد هم به دنیای دیگری منتقل
می شود و می رود. اگر كسی خودش را این جور بشناسد خودش را پیدا كرده، اما اگر
كسی جور دیگری در باره ی خودش فكر كند كه حالا ما چه می دانیم چطور شده، چه
عواملی سبب شده، چه تصادفاتی رخ داده كه ما پیدا شدیم؛ لابد یك سلسله
تصادفات رخ داده كه ما پیدا شده ایم؛ حالا كه پیدا شده ایم چند صباحی اینجا
هستیم، پس ببینیم مثلاً چه راهی را در پیش بگیریم كه از لذات بیشتری كامیاب
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 167
شویم؛ چنین كسی خودش را فراموش كرده و خودش را گم كرده و نتیجه این است
كه یك عمر تلاش می كند و خیال می كند برای خودش تلاش كرده، نمی فهمد كه
برای «ناخود» تلاش كرده است. زمانی خودش را می بیند «
وَ لَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادی كَما
خَلَقْناكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ» [3] می بیند دستش خالیِ خالی است، تمام كارهایی كه كرده هیچ
چیزش برای این خود واقعی اش نیست.