اَلْمَلِكُ اَلْقُدُّوسُ » (من بین راه كه می آمدم یكی از تفاسیر را مطالعه می كردم، نكته ای
را ذكر كرده بود كه نكته ی خوبی است. ) در دو جای قرآن می بینیم تركیب «
اَلْمَلِكُ
اَلْقُدُّوسُ » آمده است و ظاهراً غیر از این دو جا ما جای دیگر نداریم. یكی در اول
سوره ی جمعه است كه می فرماید: «
یُسَبِّحُ لِلّهِ ما فِی اَلسَّماواتِ وَ ما فِی اَلْأَرْضِ اَلْمَلِكِ
اَلْقُدُّوسِ اَلْعَزِیزِ اَلْحَكِیمِ » . آنجا كلمه ی «ملك» كه آمده پشت سرش كلمه ی «قدّوس» آمده
است. در آخر سوره ی حشر هم بلافاصله بعد از كلمه ی «ملك» كلمه ی «قدّوس» آمده؛
چرا؟ قدّوس از ماده ی «قدس» است [و قدس و] قداست [یعنی ] طهارت، نزاهت، مبرّا
بودن از هر عیب و نقص و از هر كارِ ناكردنی (كما اینكه كلمه ی «سُبّوح» هم بر خداوند
اطلاق می شود) ، همان معنای «
یُسَبِّحُ لِلّهِ ما فِی اَلسَّماواتِ وَ ما فِی اَلْأَرْضِ » كه در اول
سوره ی جمعه و اول یك سوره ی دیگر هست و در یك سوره ی دیگر بدون «ما» هست.
«خداوند قدّوس است» یعنی از هر چه كه نقص و كمبودی و نبایستنی هست منزّه
است، [یعنی ] «تَعالَی اللّهُ» برتر است خداوند از اینكه به چیزی كه دلالت كند بر یك
كمی، بر یك كاستی، بر یك نقص، بر یك نبایستنی، متصف باشد. مبالغه هم هست؛
یعنی پروردگار در نهایتْ درجه [منزه از نقص ] است، یعنی هر چه هم كه شما
بخواهید صفات كمال به او نسبت بدهید آخرش آن صفات كمال- چون شما نسبت
می دهید- عاری از نوعی نقص نیست. این جامه هایی كه بشر در معرفت خودش به
پروردگار می پوشاند، در نهایت امر باید پروردگار را از اینها منزه بداند؛ یعنی باز او
برتر و بالاتر از همه ی اینهاست.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 183
آن نكته ای كه در آن تفسیر نوشته بود این بود كه چرا همیشه بعد از «ملِك»
كلمه ی «قدّوس» می آید؟ چون «ملِك» نهایت اقتدار را می رساند. بشر روی
تجربه های ذهنی خودش هر جا كه اقتدار و قدرت را دیده است یك نوع نامنزّهی
هم پشت سرش دیده است، یعنی وقتی خود بشر قدرت پیدا می كند دیگر حسابها و
معیارها از دست می رود. قدرت كه پیدا شود، آلودگی به نقایص و به كارهایی كه
نبایست كرد هم پیدا می شود؛ به اصطلاح معروف «سوء استفاده» . قدرت كه آمد
سوء استفاده هم پیدا می شود. پیغمبر فرمود: «مَنْ مَلِكَ اِسْتَأْثَرَ» هر كسی كه قدرت
زیاد پیدا كند (در بشرها) بعد استیثار پیدا می كند یعنی همه چیز را به خودش
اختصاص می دهد، می گوید «من» . ولی پروردگار آن ملِك و صاحب قدرت و
صاحب اقتدار بی منتهایی است كه در عین اینكه این قدرت بی منتهاست دامن
كبریائش هرگز به هیچ نقصی آلوده نمی شود. تا شنیدید او قدرت علی الاطلاق
است، اقتدار علی الاطلاق است و اقتدارش غیر متناهی است یك وقت فكر نكنید
پس ما كجا، پروردگار كجا؟ ! یك وقت خدا- خداست دیگر- ظلم هم كرد كرد،
كیست كه بیاید جلویش را بگیرد؟ بله، هیچ كس نیست بیاید جلویش را بگیرد ولی
او خودش است كه نمی كند، نه اینكه كسی جلویش را می گیرد. او از اینكه ظلم كند،
از اینكه بی عدالتی كند، از اینكه تبعیض كند، از اینكه چیزی را برای خود بخواهد، از
اینكه بخل و امساك بورزد، از همه ی اینها منزه است؛ در نهایت اقتدار نهایت قدّوسیت
را دارد.
نكته ی خوبی است كه این مفسرین گفته اند، خصوصاً كه بعد كلمه «
اَلسَّلامُ » را
دارد. به نظر می رسد این سه كلمه خیلی عجیب پشت سر یكدیگر وارد شده است.
قرآن است؛ كلمات قرآن آنچنان با یكدیگر ردیف می شوند كه انسان حیرت می كند.
وقتی كه كلمه ی «ملِك» می آید: «
هُوَ اَللّهُ اَلَّذِی لا إِلهَ إِلاّ هُوَ اَلْمَلِكُ » آن صاحب اقتدار
علی الاطلاق؛ خوف و خشیت و ابّهت و عظمت و جلال پروردگار قلب انسان را پر
می كند. خصوصاً اگر بتواند این معنی ملك را خوب تصور كند، دیگر در مقابل
پروردگار هیچ چیزی اساساً به نظرش نمی آید. گفتیم پشت سرش ممكن است یك
توهّم پیدا شود: قدرت است؛ به دنبال خود سوء استفاده می آورد. فرنگیها تعبیرهای
خوبی در زمینه ی قدرت دارند، مثل این كه می گویند قدرت آنارشیست است، قدرت
هر جا كه پیدا شد دیگر پایبند قانون و حساب و نظم و این حرفها نیست؛ قدرت
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 184
است دیگر، قاعده و قانون به هم می خورد. «
اَلْقُدُّوسُ » خیر، آن قدرت
[علی الاطلاق، قدّوس است، از هرگونه نقصی منزه است،
اَلسَّلامُ و خیر مطلق
است. ]
[1]
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 185
[1] دراینجا نوار به پایان خود رسیده و چند جمله ای از بیانات استاد شهید ضبط نشده است البته در جلسه بعد خلاصه این مطلب ذكر شده است